ИЛЛАБУС

CИЛЛАБУС

Экология және тұрақты даму Есо UR 1106 пәні бойынша … 051301 – «Жалпы медицина », 051302 – «Стоматология» мамандығына арналған

Алматы 2012 ж.

  Қайта өңдегендер: б.ғ.к., аға оқытушы…  

БАҒДАРЛАМА

Қоршаған орта бұған дейін ешқашан байқалмаған қарқынмен ластанып жатыр. Энергетикалық… Табиғи ортаның химиялық ластануы, радиациялық… Бірақ қазіргі кезде антропогендік өзгерістер планетаның барлық дерлік…

Реквизиттен кейінгі:Биохимия,микробиология,жалпы гигиена, қалыпты физиология, экономикалық теория, патологиялық анатомия.

Ол өзінің «Организмдердің жалпы морфологиясы» (1866 ж.) атты кітабында, биология тарауларының бірін экология –… Қазiргi кездегi экология – бұл ғылым, өз ара…

Тақырыптық жоспары (дәрістердің, тәжірибелік, оқытушының жетекшілігімен студенттің өз бетінше атқаратын жұмысының) тақырыптар, өткізу түрі және ұзақтығы, кеңес беру уақыты, аралық және қортынды бақылау түрі

Дәрістердің күнтізбелік-тақырыптық жоспары

Тәжірибелік сабақтардың күнтізбелік-тақырыптық жоспары

ОСӨЖ күнтізбелік-тақырыптық жоспары

СӨЖ күнтізбелік-тақырыптық жоспары

I. Тәжірибелік сабақтарда:жағдайлық есептерді шығару, тест сұрақтарына жауап беру,… II. ОСӨЖ:жағдайлық есептерді шығару, тест… III. СӨЖ:берілген әдебиеттер бойынша материалды оқу, жаңа ақпарат іздеу. Тақырып…

Негізгі

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 17-23 беттер. 2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны… 3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 14-20…

Ескерту: әдебиеттер тізімі жыл сайын жаңартылып отырады.

 

2.10 Оқыту әдістері:шағын топтарда жұмыс, пікірталас, жағдайлық есептер, жұптасып жұмыс істеу, презентациялар, кейс-стади т.б.

Білімдерін бағалау белгілері және ережелері: әр деңгейде біліміндерін бағалау (ағымдық, аралық, қортынды бақылау) шкаласы және белгілері, білімдерінің барлық түрлерін (аудиториялық, СӨЖ, ОСӨЖ) бағалау ережелері

2.11.1 Білім алушылардың сабақ бойынша жетістіктерін бақылау жүйесі:

Ағымдық бақылау:

Тәжірибелік сабақтар: ауызша сұрау

Тестілеу – вариант бойынша жазбаша түрде

Өзін өзі дайындау бойынша жұмыстарын тексеру – жазбаша немесе ауызша түрде

СӨЖ

Тақырып бойынша рефераттарды, баяндамаларды, презентацияларды қорғау, құрастырылған сөзжұмбақтарды, глосарийлер мен тесттерді уақытында тапысыру.

Аралық бақылау: тест немесе ауызша сұрау түрінде кредиттер бойынша коллоквиум.

Қортынды бақылау: ағымды бақылау мен аралық бақылауды ескере отырып дифференциалды сынақ тапсыру.

Ағымдық бақылау:

Тәжірибелік сабақтар, аралық бақылау, ОСӨЖ, СӨЖ – максималды 100 балл құрайды

Дәстүрлі баға	Критерий	Балл
«А» 4	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде толығымен жауап беруі, тестті «95-100%» тапсыруы, барлық тапсырманы орындауы	95-100 б.
«А-» 3,67	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде кейбір қателіктер жіберуі, тестті «90-94%» тапсыруы, тапсырманың кейбір түрін дұрыс орындамауы	90-94 б.
«В+» 3,33	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде кейбір қателіктер жіберуі, тестті «85-89%» тапсыруы, тапсырманың кейбір түрін дұрыс орындамауы	85-89 б.
«В» 3,0	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде кейбір қателіктер жіберуі, тестті «80-84%» тапсыруы, тапсырманың кейбір түрін дұрыс орындамауы	80-84 б.
«В-» 2,67	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде кейбір қателіктер жіберуі, тестті «75-89%» тапсыруы, тапсырманың кейбір түрін дұрыс орындамауы	75-79 б.
«С+» 2,33	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде кейбір қателіктер жіберуі, тестті «70-74%» тапсыруы, тапсырманың көп түрін дұрыс орындамауы	70-74 б.
«С» 2,0	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде принципиалды қателіктер жіберуі, тестті «65-69%» тапсыруы, тапсырманың кейбір түрін мүлдем орындамауы	65-69 б.
«С-» 1,67	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде принципиалды қателіктер жіберуі, тестті «60-64%» тапсыруы, тапсырманың кейбір түрін мүлдем орындамауы	60-64 б.
«D+» 1,33	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде принципиалды қателіктер жіберуі, тестті «55-59%» тапсыруы, тапсырманы орындамауы	55-59 б.
«D-» 1,0	Қатысуы, ауызша сұрау кезінде принципиалды қателіктер жіберуі, тестті «50-54%» тапсыруы, тапсырманың кейбір түрін мүлдем орындамауы	50-54 б.
«F» 0	Қатысуы, материалды меңгермеуі, тапрырманы мүлдем орындамауы	0-49 б.
	Сабақта болмауы	0 б.

Студенттердің білімін бағалау жүйесі

Ағымдық бақылау t – құзыреттіліктің қалыптасу деңгейімен бағаланады

T= (Z+N+K+P+S)/n

Z: z1+z2+…+zn - білімнің бағасы N: n1+n2+…+nn - практикалық дағдылар бағасы K: k1+k2+…+kn - коммуникативтік дағдылар бағасы

Студенттің жіберілу рейтингі қорытынды бағада60 % кем емес, мына формуламен анықталады Rд= (t+r1+r2)/ *0.6

мұндағы,t– ағымдық бақылау

r₁ – бірінші рейтинг,

r₂– екінші рейтинг,

Қорытынды бақылау интегрирленген емтихан, екі кезеңнен тұрады: 1) тестілеу, 2) ауызша (билет бойынша практикалық дағдыларын және т.б. тексеру).

Eд= (E1+E2)/ 2*0.4

Е2 – емтиханның II кезеңінің баллы. Қорытынды бағажіберілетінрейтинг баға мен қорытынды… I = R х 0,6 + E х 0,4,

Зіреттілікті бағалау

§ СӨЖ –ді қабылдаудағы бағалау құзіреттілігі жұмыс бағдарламасы мен силабуста берілген… § Студент 2 тақырып бойынша СӨЖ орындап өткізуі тиіс.…  

Кафедра: Жалпы гигиена және экология

 

 

Дәрістер комплекстері

 

Алматы, 2012 ж.

Кафедра мәжілісінде талқыланып бекітілді

Хаттама №_____ ______________ 2012 ж.

 

 

Жалпы гигиена және экология

кафедрасының меңгерушісі

м.ғ.д., профессор Кенесариев Ү.И.

Тақырып: Экология – табиғатты қорғау мен ұтымды пайдаланудың теориялық негізі – 1 сағат.

3.Дәрiс тезистерi: Экология, негізгі түсініктер.Қазіргі таңда экология сабағына алуан түрлі түсінік бар,… Ол өзінің «Организмдердің жалпы морфологиясы» (1866 ж.) атты… Қазiргi кездегi экология – бұл ғылым, өз ара қарым қатнасты оқытумен…

Ортаның экологиялық факторлары.

Кез келген организмнің тіршілігі үшін қолайлы не қолайсыз болып саналатын факторлар әсерінің белгілі интервалы… Абиоттық факторлар – бұл тірі емес табиғаттың… Биоттық факторлар – тірі ағзалардың бір біріне тура немесе жанама түрде әсер етуі. Кез…

Азіргі экологияның құрылымы мен міндеттері.

4.Иллюстрациялы материалдар.Мультимедиялы аппарат. 5.Әдебиет: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 17-23…

Тақырып: В.И. Вернадскийдің биосфера-ноосфералық концепциясы. (В.И. Вернадскийдің биосфере және ноосфера туралы ілімі).

3.Дәрiс тезистерi:Экологияның не екенін түсіну үшін В.И. Вернадскийдің ғылыми жетістіктерінің… Жер атмосферасы (грекше: atmos –бу және sphaіra – шар) – Жерді… 4.Иллюстрациялы материалдар.Мультимедиялы аппарат.

Тақырып: Атмосфера, гидросфнра, литосфера – биосфераның негізгі элементтері. Ластану көздері – 1 сағат.

2.Мақсаты:қоршаған орта нысандарының ластануының тұрғындар денсаулығына әсері туралы… 3.Дәрiс тезистерi:Жер атмосферасы (грекше: atmos –бу және sphaіra… Атмосфера биогеоценоздың компоненті ретінде топырақ бетіндегі, топырақтағы және…

Тақырып. Қоршаған орта және тұрғындар денсаулығы – 1 сағат.

3.Дәріс тезистері:ДДСҰ бойынша «денсаулық түсiнiктемесi». Денсаулықты анықтайтын факторлар.…

Тұрғындар денсаулығының көрсеткіштері оған қоршаған ортаның әсерiн сипаттайтын: санитар –демографиялық,аурушаңдылық, мүгедекті, физикалық дене жетілуі. Қоршаған ортаның ластануына байланысты ҚР тұрғындар денсаулығының кейбiр ерекшелiктерi.

Экология барлық тiрi ағзалардың өзара қарым қатнастарын оқытады (адамды қосқанда) қоршаған ортамен. Қоршаған ортаның гигиенасы тек қана медициналық аспектлердiң мәселелерiмен ғана айналысады. Ол қолайсыз орта қарым қатнастардағы адам денсаулығына негiзгi бiрiншi ғылыми аурулардың алдын алу болып табылады.

Адам денсаулығы негiзгi екi факторлардың түрлерiнiң әсерлерiмен қалыптасады:

1. Iшкi – тұқымқуалаушылық (генетикалық), яғни, берiлген жекелiк қасиетке.

2. Сыртқы – қолайлы және қолайсыз.

Адамға күнделiктi жағдайда бiруақытта барлық күрделi кешендi көптiк орта факторлары әсер етедi. (үнемi және кезеңмен). Факторлардың iшiнде бiрiде жеке әсер етпейдi, түрлi сандармен және сапаларымен сипатталатын көптiк қослыстар тудыратын. Сондықтанда барлық кешендi гигиеналық бағалау белгiлi әдiстемелiк қиындықтармен қадағаланады. Толығымен қоршаған ортаның факторлары химиялық, физикалық болып бөлiнедi.

4.Иллюстрациялы материалдар.Мультимедиялы аппарат.

5.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 17-23 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 14-20 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 12-18 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 17-21 беттер.

6. Хандогина Е.К., Герасимова Н.А., Хандогина А.В. Экологические основы природопользования, М., «Форум», 2007

7. Доклады Министерства охраны окружающей среды РК «О состоянии природной среды РК» 2000-2007гг.

8. Колумбаева С.Ж., Бидельбаева Р.М. Общая экология. Алматы, «Қазақ университеті» , 2006-195с.

9. Общая экология: учеб. пособие/ Маулкен Акишовна Аскарова.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2004.- 184 с.

6.Қортынды сұрақтар (кері байланыс):

1. ДДСҰ бойынша денсаулық түсінігі

2. Қоршаған ортаның қандай факторлары денсаулыққа әсер етеді?

3. Қандай әлеметтік және биологиялық факторлар денсаулыққа әсер етеді?

4. Қоршаған ортаның химиялық факторлары тұрғындар денсаулығының көрсеткіштеріне қалай әсер етеді?

5. Тұрғындардың аурушаңдығы дегеніміз не және олардың қандай түрлері бар?

 

Тақырып. Тұрақты даму принциптері мен концепциясы. Қазақстанның тұрақты дамудағы болжамдары – 1 сағат.

 

2.Мақсаты:ҚР тұрақты дамыту мақсатында қоршаған ортаны басқару жүйлерін жақсарту туралы білімдерін қалыптастыру мен дағдыландыру.

 

3.Дәріс тезистері: Экологиялық жобалардың мақсаты (жаһанды экологиялық Қор, СИЯП, Каспиилiк экологиялық бағдарлама).ҚР –ғы сулы қорларды қолдану және қорғау бағдарламасы бойынша ҚР –ның 2010 жылға дейiнгi даму стратегиясы.Әлеуметтiк даму бойынша копенгагендiк декларация. Бүкiл әлемдiк мәдени және табиғи ортаны қорғау бойынша конвенция. Мұнаймен ластанудан болатын қатерлер үшiн жауапкершiлiк туралы халхаралық конвенция. Тұрақты даму туралы халхаралық және аймақтық бiрлестiк. (Шанхайлық Ұйымдық бiрлестiгi, ЮНЭП және т.б.). Қазақстанның 2030 жылға дейiн даму стратегиясы. Инвестициялық бағдарламаллар ( ауылшаруашлық, мұнай өңдейтiн өнеркәсiптер және т.б.)

1987 ж. МКОСР «Біздің ортақ болашағымыз» атты есебін жариялады. Онда күрделі экологиялық мәселелерді тек қана элеуметтік, экономикалық, саяси мэселелермен бірге шешуге болатыны анық айтылды. Және адамдардың қажетін қанағаттандыру үшін экономика планетамыздың, экологиялық мүмкіндігі шегінде болуы керек. МКОСР есебінде қазіргі адамдардың болашақ ұрпақ алдындағы жауапкершілігі туралы зор дауыспен айтылды.

Адамзаттың дамуы үшін, адамдардың қажетін өтеу мақсатында, адамдардың арманы үшін жұмсалатын күш-жігеріміз болашаққа бос әурешілік болады. Өйткені бай елдер де, кедей елдер де табиғат ресурстарын тез және аса зор қарқынмен пайдалануда. Табигат ресурстары тез сарқылады.. Қазіргі ұрпақ үшін көп алғанымыз пайда әкелсе, болашақ ұрпаққа тек шығындар қалдырамыз. Біз болашақ ұрпақтан «Экологиялық капиталды» қарызға алып отырмыз, оны қайтаруды ойламаймыз және мүмкіндігіміз де жоқ. Олар біздің ысырапшылдығымызды қорғауы мүмкін, бірақ ешқашан капиталын қаптарғыза алмайды. Біздің бұлай істеуіміздің себебі бізді ешкім қарызымызды қайтаруға мәжбүрлей алмайды. Болашақ ұрпақтың не саяси, не қаржылық, не басқа құқығы жоқ, біздің шешімімізге қарсы дау айта алмайды, не қолдапн дауыс бермейді. Қазіргі ысырапшылдық болашақ ұрпақтың мүмкіндігін шектейді.

Брунтланд Комиссиясының Баяндамасы жарияланғаннан кейін тұрақты даму түсінігі халықаралық қолданысқа енді. Түрақты даму деп табигаттың экологиясын теңдестіктерін сақтай отырып қазіргі және болашақ ұрпақтпың тіршілігін қанагаттандыруды қамтамасыз ететін әлеуметтік-экономикалық даму үлгісін айтамыз.

Экологиялық стратегияның негізгі мақсаты экологиялық қолайлы орта қүру үшін табиғат пен қоғамның арақатынасындағы үйлесімділікке қол жеткізу болып табылады.

Тұрақты даму анықтамаларын беру, даму генезисін түсіндіру Тұрақты дамудың негізгі ұстанымдарын түсіндіру «Қазақстан Республикасының 2007-2024жылдардағы орнықты дамуға өту» концепцияларының негізгі жағдайларын анықтай білу (Қоршаған орта және даму бойынша конференция (Рио-де-Жанейро,1992), Мыңжылдық Ссаммит (Нью-Йорк,2000), Орнықты бойынша бүкіләлемдік Саммит (Йоханнесбург, 2002), Меморандум XXI ғасырдың күн тәртібі (Қазақстан,1995)).Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өту приоритеттері, міндеті және сатылары.

 

4.Иллюстрациялы материалдар.Мультимедиялы аппарат.

5.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 17-23 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 14-20 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 12-18 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 17-21 беттер.

6. Вернадский В.И. «Живое вещество», М., «Наука». 1969

7. Доклады Министерства охраны окружающей среды РК «О состоянии природной среды РК» 2000-2007гг.

8. Колумбаева С.Ж., Бидельбаева Р.М. Общая экология. Алматы, «Қазақ университеті» , 2006-195с.

9. Общая экология: учеб. пособие/ Маулкен Акишовна Аскарова.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2004.- 184 с.

10. Экология и защита биосферы: В 3-х кн. - М: Изд. объедин. «Международный дом сотрудничества», 1996.

6.Қортынды сұрақтар (кері байланыс):

1. Тұрақты даму түсінігі.

2. «Қазақстан Республикасының 2007-2024 жылдардағы орнықты дамуға өту» концепцияларының негізгі жағдайлары.

3. Тұрақты дамудың негізгі ұстанымдары және аспектілері.

Мамандығы: «Жалпы медицина», «Стоматология»

Кафедра: жалпы гигиена және экология

Тәжірибелік сабақтарға арналған әдістемелік

Деу құрылымы

 

 

Курс:1

Пән: экология және тұрақты даму

Алматы, 2012 ж. Кафедра мәжілісінде бекітілді Хаттама № _____ __________2012 ж.

Мақсаты: өмір сүру ортасы туралы, экологиялық факторлар және тірі ағзалардың ұйымдастыру деңгейлері туралы түсінік беру.

3.Оқыту мақсаты:

- өмір сүру ортасы, экологиялық факторлар және тірі ағзалардың ұйымдастыру деңгейлері туралы білімдерін қалыптастыру.

- тірі ағзалар мен тіршілік ету ортасының байланысын анықтайтын негізгі заңдылықтар туралы білімдерін қалыптастыру.

- шектеуші экологиялық факторларды, «эмердженттілік» принципін және В. Шелфордтың толеранттық заңын анықтай біуін дағдыландыру.

 

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Тіршілік ортасы және экологиялық факторлар туралы түсінік (абиоттық, биоттық және антропогенді).

2. Экологиялық факторлар және олардың бір бірімен әсерлесу ерекшеліктері.

3. Экологиялық факторлардың рөлі мен классификациясы.

4. «Экологиялық қуыс» және оның тірі ағзалар арасындағы арақатынасы үшін маңызы.

5. Антропогенді факторлар, оның тірі және тірі емес табиғатқа тікелей немесе жанама әсері.

6. Ю. Либихтің минимум және В. Шелфордтың толеранттық заңдары.

7. Толеранттық диапазоны.

8. Шектеуші экологиялық факторлардың маңызы. Толеранттық заңының мәні.

9. Периодты және периодтты емес факторлар.

10. Периодтты және периодтты емес факторларға үйренудің ерекшеліктері.

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кішігірім топтарда жұмыс, тақырыпты талқылау, глоссарии құрастыру.

 

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 22-31 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 20-28 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 21-29 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 18-21.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 5-7 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

 

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Экологиялық фактор және тіршілік ортасы дегеніміз не?

Экологиялық факторлар және олардың ағзаға әсерінің негізгі жалпы заңдылықтары.

4. Биоттық факторлар дегеніміз не? 5. Антропогенді факторлар дегеніміз не? 6. Ағзаның үйренуі дегеніміз не және оның себептері?

Мақсаты: экологияда экожүйенің концепциясының рөлі, трофикалық құрылымы, құрылымы мен функциясы туралы білімдерін қалыптастыру.

 

3.Оқыту мақсаты:

- Экожүйенің функционалды схемасы туралы білімдерін қалыптастыру;

- Экожүйенің гомеостазы және табиғаттағы тепе теңдігі туралы білімдерін қалыптастыру;

- Экожүйенің нақтылығын бұзатын факторларды анықтай алуын дағдаландыру.

 

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Экологияда экожүйе түсінігінің орны

2. Экожүйенің трофикалық (функционалды) құрылымы

3. Экожүйенің қасиеттері мен қызметтері

4. Экожүйенің өнімділігі мен энергетикасы

5. Экожүйенің динамикасы.

6. Жердің табиғи экожүйелері.

7. Экожүйенің функционалды құрылымы.

8. Экожүйенің негізігі концепциясы.

9. Экожүйе гомеостазы және табиғаттағы тепе-теңдігі.

10. Экожүйеде биологиялық жиналудың негізгі принципі.

11. Экожүйенің қайталау принципі.

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кішігірім топтарда жұмыс, тақырыпты талқылау, глоссарии құрастыру.

 

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 41-53 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 38-44 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 41-52 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 40-52 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

 

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Экожүйе концепциясының мәні неде?

2. Экожүйе гомеостазы және табиғаттағы тепе-теңдігі дегеніміз не?

3. Экожүйелердегі энергия ағыны кезіндегі трофикалық арақатынастың рөлі қандай?

4. Экожүйенің өнімділігі дегеніміз не?

5. Экологиялық пирамидалар дегеніміз не және олардың негізгі түрлері?

6. Экожүйе немесе биогеоценоз дегеніміз не?

7. Экожүйенің құрамдас бөліктерін атаңыз.

8. Экологиялық пирамидалар дегеніміз не және олардың негізгі түрлері?.

9. Экожүйенің қандай түрлерін білесіз?

10. Сукцессия түсінігіне анықтама беріңіз.

11. 10% ереженің негізгі мағынасын ашыңыз.

12. Экожүйедегі гомеостазға мысал келтіріңіз.

 

1.№5 тақырып.Биосфера құрылымы және шекаралары. В.И. Вернадскийдің ноосфералық концепциясы - 1 сағат.

2.Мақсаты:биосфера құрылымы және шекаралары туралы білімдерін қалыптастыру.

 

3.Оқыту мақсаты:

- Биосфера туралы білімдерін қалыптастыру. Биосфера құрылымы және шекаралары.

- В.И. Вернадский бойынша тірі зат түсінігі туралы білімдерін қалыптастыру.

- Биосферада тірі ағзалардың таралуы туралы білімдерін қалыптастыру

- Тұрақты даму концепциясын қалыптастыру кезіндегі В.И. Вернадскийдің ноосфера және коэволюция ілімдерінің рөлі туралы білімдерін қалыптастыру

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Биосфера туралы түсінік?

2. В.И.Вернадский бойынша биосферадағы тірі заттарда қандай функциялар бар?

3. Биосфераның негізгі ерекшеліктері?

4. Биосфераның құрылымы, құрамы және шекаралары.

5. Биосферадағы тірі заттардың функциясы мен орта түзуші қасиеттері.

6. Биосфераның потенциалды өмірін қамтамасыздаушы негізгі қасиеттері мен механизмдері.

7. Заттар айналымының мағынасы.

8. Ноосфера туралы түсінік.

9. Биосфера эволюциясы. В.И. Вернадскийдің биосфера және ноосфера ілімдерінің фундаменталды мағынасы.

 

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кішігірім топтарда жұмыс, тақырыпты талқылау, глоссарии құрастыру.

Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

6.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Жердің бір геосферасы ретінде биосфера нені көрсетеді?

2. Биосфера ілімінің қалыптасу тарихы?

3. Биосфераның қалыңдығы мен шекараларын анықтау?

4. Биосфераның құрылымы, құрамы және шекараларына не жатады?

5. Табиғаттағы үлкен айналым дегеніміз не?

6. Табиғаттағы кіші айналым дегеніміз не?

7. Биосфераның функциясы.

8. В.И.Вернадскийдің биосфера туралы ілімінң негізгі міндеттері қандай?

9. Биосфера мен эволюцияның байланысы?

10. В.И.Вернадскийдің түсінігі бойынша «ноосфера» деген не?

Тақырып. Атмосфера – биосфераның элементі. Ластану көздері. Атмосфера ластануының халық денсаулығына әсері – 2 сағат.

2.Мақсаты: атмосфераның негізгі экологиялық проблемалары, ластау көздері және адам денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту мақсаты:

- Биосфераның маңызды элементі – атмосфера туралы білімдерін қалыптастыру.

- Атмосфералық ауа ластануының негізгі антропогендік факторлары және ластанудың тұрғындар денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

- Ауаның ластану деңгейін бағалай алу қабілеттілігін дағдыландыру.

- Қоршаған орта нысандарының ластануының адам денсаулығына әсер ету деңгейін балай білу қабілеттілігін дағдыландыру.

 

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, тәжірибелік, комуникативті дағды):

1. Атмосфера, оның бөлімдері. Озон – қорғаныш қабаты. Атмосфера негіздері.

2. Атмосфералық ауаны негізгі ластаушылар қандай?

3. Ауа ластануына негізін салушы шаруашылықтар?

4. Атмосфера ластануының экологиялық зардаптары қандай?

5. Атмосфераның негізгі экологиялық проблемалары және халық денсаулығы

6. Атмосфераның ластану түрлерін атап беріңіз?

7. «Парниктік эффект» дегеніміз не?

8. «Озон тесігі» дегеніміз не?

9. «Қышқылды жауындар» дегеніміз не?

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас .

 

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

4. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

5. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

6. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

7. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Атмосфера ластаушыларының адам денсаулығына және өмір сүруіне әсері.

Оршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық ластануы және атмосфера ластануының тұрғындар денсаулығына әсері.

3. Биосфераның жаһандық экологиялық проблемаларын атап көрсетіңіз?

4. Атмосфераның жаһандық (парниктік эффект, озон тесіктері, қышқылды жауындар), аймақтық және локальдық ластануларының экологиялық салдары.

1.№7 тақырып.Гидросфера – биосфераның маңызды элементі. Су көздерінің ластануы және оның халық денсаулығына әсері - 2 сағат.

 

2.Мақсаты: гидросфераның негізгі экологиялық проблемалары, ластау көздері және адам денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

 

3.Оқыту мақсаты:

- Гидросфера туралы, оның Жерде табиғи орта ретінде түзілу рөлі туралы білімдерін қалыптастыру.

- Судың негізгі антропогенді ластану факторлары және ластанудың халық денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

- Судың ластану деңгейін бағалай білу қабілеттіктерін дағдаландыру.

- Су көздерінің адам денсаулығына әсерін бағай білу қабілеттіктерін дағдыландыру.

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Жер үсті және Жер асты су көздерінің приоритетті.

2. Гидросфераның негізгі ластау түрлері.

3. Өндірістік тоқтау сулардың сипаттамасы, өндіріс түрлері бойынша су экожүйелерін ластайтын приоритетті ластаушылар.

4. Ауылшаруашылықтық, тұрмыстық, атмосфералық (жауын-шашынды) тоқтау сулардың сипаттамасы.

5. Қазақстанның әртүрлі аймақтарындағы су нысандарының ластау көздері. Арал теңізі және Арал аймағы жөніндегі сабақтар.

6. Судың химиялық және биологиялық ластануының тұрғындар денсаулығына әсері.

7. Гидросфераның негізгі экологиялық проблемалары және халық денсаулығы

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас .

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Судың негізгі ластаушылары қандай?

2. Жер үсті және жер асты суларының негізгі ластау көздері қандай?

3. Гидросфера ластануының экологиялық салдары қандай?

4. «Сулардың таусылуы» дегеніміз не?

5. Арал теңізіндегі экологиялық апаттың себебі неде?

6. Гидросфера ластануы тұрғындар денсаулығына қалай әсер етеді?

7. Су арқылы қандай аурулар тарайды?

1.№8 тақырып.Литосфера – биосфераның элементі. Топырақтың ластаушы көздері мен сипаттамасы және тұрғындар денсаулығы – 2 сағат.

 

2.Мақсаты: литосфераның негізгі экологиялық мәселелері, ластау көздері мен сипаттамасы, табиғи және жасанды биогеохимиялық аймақтары және республиканың кейбір аймақтарындағы тұрғындар денсаулығының ерекшеліктері туралы білімдерін қалыптастыру.

 

3.Оқыту мақсаты:

1. Литосфера, литосфераның құрылу схемасы және биосферадағы рөлі туралы білімдерін қалыптастыру.

2. Топырақтың антропогенді ластануының негізгі факторлары және ластанудың тұрғындар денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Қазақстан Республикасының табиғи және жасанды биогеохимиялық аймақтары және осы аймақтарда тұратын тұрғындардың денсаулық жағдайлары туралы білімдерін қалыптастыру.

4. Топырақтың ластану деңгейін бағай алуын дағдыландыру.

5. Топырақтың ластануының адам денсаулығына әсер етуін анықтай алуын дағдыландыру.

 

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Топыраққа антропогенді әсер ету.

2. Эрозия түсінігі және түрлері.

3. Жел және су эрозиясы. Жерлердің таусылуы, шөлденуі және құнарсыздануы.

4. Топырақ ластануының табиғи және антропогенді факторлары. Ластаушы заттардың мишрациясы және айналымы.

5. Топырақ ластануының экологиялық зардаптары (пестицидтермен, минералды тыңайтқыштармен, ауыр металдармен, мұнай өнімдерімен).

6. Топырақтың биологиялық ластануы және эпидемиялық қауіптілік.

7. Қазақстан территориясындағы табиғи және жасанды биогеохимиялық аймақтар және оларға сипаттама. Қазақстан территориясындағы антропогенді биогеохимиялық аймақтар.

8. Қазақстандағы антропогенді аймақтарды қалыптасу көздері және адам денсаулығы.

9. Антропогенді аймақ террриториясындағы тұрғындар аурушаңдығын алдын алу.

 

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас .

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Топырақтың негізгі ластау көздері қандай?

2. «Топырақ деградациясы» дегеніміз не және оның себептері?

3. Топыраққа антропогенді әсердің экологиялық зардаптары. Адам денсаулығына әсері.

4. Табиғи және жасанды биогеохимиялық аймақтарға түсінік.

5. Топырақ ластануының тұрғындар денсаулығына әсері.

6. Топырақ арқылы қандай аурулар жұғады?

1.№9 тақырып. Адам қоғамының табиғи ресурстармен қамтамасыздалу мәселелері – 2 сағат.

2.Мақсаты: адам қоғамының табиғи ресурстармен қамтамасыздалу мәселелері туралы білімдерін қалыптастыру.

 

3.Оқыту мақсаты:

- Табиғи ресурстар, классификациясы, ресурстармен қамтамасыздалуы туралы білімдерін қалыптастыру;

- Табиғатты тиімді пайдалану принциптері және табиғатты қорғау туралы білімдерін қалыптастыру;

- Жанаржағай-минералдық, жер, су, биологиялық ресурстарды қолданумен байланысты экологиялық мәселелері туралы білімдерін қалыптастыру.

- Альтернативті энергия көздері, олардың алдағы мақсаттта қолдануымыз туралы білімдерін қалыптастыру.

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Табиғи ресурстар олардың классификациясы. Ресурспен қамтамасыздалу. Табиғи ресурстарды тиімді және тиімсіз падалану.

2. Табиғи ресурстармен бір қалыпты емес қамтамасыздалу мәселесі.

3. Жанаржағай-минералдық ресурстарды пайдалануға байланысты экологиялық мәселелер. Тиімді пайдалану принциптерін енгізу.

4. Жер ресурстары. Экологиялық мәселелер: топырақ эрозиясы, шөлдену мәселелері, құнарлы қабатының таусылуы мен аумағының азаюы, адамның тұрмыс тіршілігі нәтижесінде жерлердің ластануы. Тиімді пайдалану принциптері.

5. Су ресурстары. Су ресурстарын пайдаланудың сипаттамасы: суды тұтыну және пайдалану, суды тұтыну және пайдалану түрлері. Экологиялық мәселелер: су ресурстарының таусылуы, планетадағы таза су мәселесі. Су ресурстарн тиімді пайдалану принциптері.

6. Биологиялық ресурстар - өсімдік және жануарлар әлемінің ресурсы. Экологиялық мәселелері: санының азаюы, түрдің жоғалуы, өмір сүру аумағының жиырылуы.

7. Альтернативті энергия көздері, олардың алдағы мақсаттта қолдану.

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас .

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Табиғи ресурстардың классификациясы.

2. Су ресурстарына не жатады?

3. Жер ресурстарына не жатады?

4. Биологиялық ресурстарға не жатады?

5. Жер ресурстарының экологиялық мәселелері.

6. Су ресурстарының экологиялық мәселелері.

7. Биологиялық ресурстарының экологиялық мәселелері. Қазақстанның табиғи-ресурстық жағдайына сипаттама.

8. Табиғи ресурстарды экономикалық бағалау дегеніміз не?

9. Табиғи ресурстарды экономикалық бағалаудың принциптерін атаңыз.

10. Табиғи ресурстарды кадастрлық тіркеу принциптері қандай?

11. Табиғи ресурстарды қорғау, өндіру және пайдалану бойынша мемлекеттік бақылау жүргізетін орындарды атаңыз.

1.№10 тақырып. Урбанизация мәселелері. Елді мекендердің өсуі мен сапасының өзгеруі - 2 сағат.

2.Мақсаты: тұрғындардың өсуі аймағындағы білімді қалыптасытыру.

3.Оқыту мақсаты:

1. Урбанизация және урбожүйе туралы білімдерін қалыптастыру.

2. Денсаулық және демография, миграция және демографиялық параметрлер туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Тұрғындардың табиғи өсімі, қозғалуы және демографиялық саясат туралы білімдерін қалыптастыру.

4. Туушылыққа әсер ететін факторлар туралы білімдерін қалыптастыру.

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Урбанизация және урбожүйе түсініктері туралы білімдерін қалыптастыру.

2. Өндірістік, селитебті, рекреационды және санитарлық қорғау зоналары туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Урбанизация, субурбанизация деңгейі, қарқыны, рурализация және жалған урбанизация туралы білімдерін қалыптастыру.

4. Қала және қалалардың экологиялық мәселелері («жылу аралдары», автокөлік, шу мәселесі, қоқыс, электромагнитті ластану) туралы білімдерін қалыптастыру.

5. Көгалдандырылудың мәні мен қала жағдайындағы адам денсаулығы (акселерация, аллергизация, ісік аурулары, артық салмақты тұрғындар санының өсуі) туралы білімдерін қалыптастыру.

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас.

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Демография. Демографиялық параметрлер.

2. Миграциялар.

3. Тұрғындардың табиғи өсімі.

4. Тұрғындардың өну түрлері. Демографиялық саясат.

1.№11 тақырып.Қоршаған орта және тұрғындар денсаулығы - 2 сағат.

2.Мақсаты: қоршаған орта ластануының тұрғындар денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту мақсаты:

1. Қала мен елді мекендерінің урбанизациялық процестері туралы білімдерін қалыптастыру.

2. Антропогенді ластау көздері туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Қала мен елді мекендердің қоршаған ортасына ластану дәрежесін бағалауды дағдыландыру.

4. Қала мен елді мекендердің қоршаған ортасының ластануының тұрғындар денсаулығына әсерін алдын алуын дағдыландыру.

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. «Урбанизация» түсінігі және оның қала мен елді мекендердегі салдары.

2. «Агрожүйе» және оның табтғи экожүйеден айырмашылығы.

3. Қалаға тән қоршаған орта нысандарының ластау көздері.

4. Елді мекендерге тән қоршаған орта нысандарының ластау көздері:

· Мал шаруашылығы

· Құс шаруашылығы

· Пестицидтерді қолдану

· Минералды тыңайтқыштарды қолдану

· Ауыл өнімдерін қайта өңдеу

5. Ауыл жағдайын анықтаушы факторлар:

· Жоспарлау және салу

· Тазалау және қолайландыру

· Сумен қамтамасыздау

· Кәріздеу

· Мал шаруашылығы және құс шаруашылығы кешендерін орналастыру

· Қалдықтарды жою

6. Қалалар мен елді мекендердің тұрғындарының денсаулық ерекшеліктері

7. Қала мен елді мекендердің қоршаған ортасының ластануының тұрғындар денсаулығына әсерін алдын алу шаралары.

 

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас.

7.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Қаланың негізгі химиялық ластау көздері мен басымдық ластаушылары. Тұрғындар денсаулығына әсері.

2. Қаланың физикалық ластану көздері, факторлары мен жағымсыз әсерлері: шу, жылулық, электромагнитті, радиоактивті.

3. Қаланың биологиялық ластануы және эпидемиологиялық қауіптілік. Қаланы сумен қамсыздандыру, тұрмысты және өндірістік қалдықтардан тазарту мәселелері.

4. Қазіргі заманғы елді мекендердің экологиялық мәселелері. Тұрғындар денсаулығына әсері.

5. Елді мекендердің урбанизациясы және оның салдары. Елді мекендердің қоршаған ортасына тән ластау көздері, атмосфералық ауа, су, топырақтың ластануына әкелетін негізгі ластаушылар.

6. Адамның аурушаңдығының даму қауіпіне әкелетін қоршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық факторлары.

7. Биологиялық ластану және адам денсаулығы.

8. Антропогенді экожүйелердің қоршаған ортасындағы негізгі физикалық ластауыштар, көздері, адам ағзасына әсері.

9. Қазіргі қоғамдағы қауіп қатер факторлары. Экологиялық қауырттылық (экологическая напряженность) және адамның тектік қоры (геноқор). Қоршаған орта сапасын бағалау кезінде, тұрғындар денсаулығының көрсеткішін бір амал ретінде қолдану.

1.№ 12 тақырып. Тұрақты даму принциптері мен концепциясы және оның экологиядағы атқаратын рөлі - 2 сағат.

2.Мақсаты: ҚР мен басқа да елдердегі тұрақты дамудың концепциялары, стратегилары және тәжірибелік міндеттерінің қазіргі түсініктері туралы білімдерін қалыптастыру.

 

3.Оқыту мақсаты:

1. Тұрақты дамудың механизмдері, мәні, мақсаты, міндеттері, жаңа ашылған негіггі концепциялары туралы білімдерін қалыптастыру.

2. Тұрақты даму түсінігі туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Қазіргі заманғы жаһандық экологиялық мәселелер бойыншаконвенциялар мен келісім шарттар туралы білімдерін қалыптастыру.

4. Тұрақты даму генезисі.

5. Тұрақты дамудың негізгі принциптері мен «2007-2024 жылдардағы ҚР тұрақты дамуға өту концепциясы» туралы білімдерін қалыптастыру.

6. ҚР мен басқа да елдердегі тұрақты дамудың концепциясы, стратегиясы және тәжірибелік міндеттері туралы білімдерін қалыптастыру.

7. Тұрақты дамуды сақтау үшін тірі ағзалар мен қоршаған ортаның байланысының заңдылықтарын білуін дағдыландыру.

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Тұрақты даму. Тұрақты даму генезисі (қоршаған ортаны қорғау және дамуы бойынша конференция Рио-де-Жанейро, 1992), мыңжылдықтағы саммит (Нью-Йорк, 2000), тұрақты даму бойынша бүкіләлемдік Саммит (Йоханнесбург, 2002), XXI ғасыр күн тәртібіндегі Меморандум (Казахстан,1995).

2. ҚР тұрақты дамуға өту этаптары, приоритеттері мен міндеттері

3. Тұрақты экожүйелік даму зоналары (аймақтық мәселелерді ірі бассейндер деңгейінде шешу принциптері).

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас.

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Дайте определение понятию устойчивого развития.

2. Какова значение международного сотрудничества в области экологии?

3. Назовите международные конференции где была обсуждена идея устойчивого развития.

4. Цель и основные концепции устойчивого развития.

5. Назовите обязанности устойчивого развития.

6. Сделайте анализ 27 принципам стратегии устойчивого развития.

7. В чем суть концепции устойчивого развития?

1.№13 тақырып.Тұрақты дамудың әртүрлі деңгейдегі саясаты мен стратегиясы: жаһандық, аймақтық және жергілікті - 2 сағат.

 

2.Мақсаты: тұрақты дамудағы саясат пен стратегия аумағындағы білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту мақсаты:

1. Ірі бассейндер деңгейіндегі аймақтық мәселелерді шешу принциптері – тұрақты экожүйелік даму зоналарын құру туралы білімдерін қалыптастыру.

2. Тұрақты даму мәселелері, концепциясы, стратегиясы және оларды жаһандық, аймақтық және локальді деңгейінде шешудің тиімді жолдары туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өтуіндегі негізгі принциптері мен механизмдері және міндеттері.

4. Экологиялық процесстерді талдауды, нақты міндеттерді қоя білуді және табиғат пен қоғамның тұрақты даму приоритеттерін талдай алуын дағдыландыру.

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Экожүйелік аймақтардың тұрақты дамуын ұйымдастыру кезіндегі бассейннің позициясы.

2. Экожүйелік аймақтардың тұрақты даму концепциясы қандай мәселелерді қарастырады?

3. Тұрақты дамудың қандай қоғамдық механизмдерін білесіз?

4. Тұрақты дамудың экономикалық механизмдерін ашып көрсетіңіз.

5. Экожүйелік даму зоналарын құрудағы бассейндік принцип.

6. Жаһандық және аймақтық деңгейдегі тұрақты даму принциптерін атап және ашып көрсетіңіз?

7. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өтуінің негізгі бағыттары қандай?

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас .

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Тұрақты дамудың экологиялық механизмдерін ашып көрсетіңіз.

2. Экожүйелік аймақтардың тұрақты дамуын ұйымдастыру кезіндегі бассейннің позициясы.

3. Жаһандық және аймақтық деңгейдегі тұрақты дамудың позициясының мағынасын атап және ашып көрсетіңіз.

4. Ұлттық және жергілікті деңгейдегі тұрақты дамудың позициясының мағынасын атап және ашып көрсетіңіз.

1.№14 тақырып. Қазіргі кездегі жаһандық экологиялық мәселелер бойынша халықаралық конвенциялар мен келісім шарттар. Тұрақты дамуды қамтамасыздаудың шынайы және мүмкіндік уақытша кезеңдері - 2 часа.

 

2.Мақсаты: бейбітшілікті сақтау және халықаралық қауіпсіздікті негізгі құрастырушысы халықаралық экологиялық байланыс, сонымен бірге, экологиялық құқық және табиғи-әлеуметтік факторлардың адам денсаулығына әсерлері туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту мақсаты:

1. Қоршаған орта туралы білімдерін қалыптастыру. Ұлттық, халықаралық және БҰҰ қоршаған орта бойынша бағдарламасының құрылымы жөніндегі білімдерін қалыптастыру (ЮНЕП).

2. Бүкіләлемдік табиғат хартиясының принциптері, қоршаған орта және даму бойынша конференциялар, климаттың өзгеруі жөніндегі БҰҰ рамалық конвенциясы, Аралды құтқару бойынша халықаралық қор, «Миллиард ағаштар» компаниясы туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Өмір сүру сапасы, адам дамуының потенциалы және ресурстарды пайдаланудың тиімділігі мен халық саны туралы білімдерін қалыптастыру.

4. Қоршаған ортаның ұлттық және халықаралық нысандарын атап беру. Космос. Әлемдік мұхит. Атмосфералық ауа. Антарктида.

5. Өмір сапасының деңгейін аша алу, адам потенциалының даму индексін бағалауын дағдыландыру.

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

1. Қоршаған орта нысандары. Ұлттық және халықаралық.

2. Қоршаған орта бойынша БҰҰ бағдарламасының құрылымы (ЮНЕП).

3. Қоғам мен табиғат арасындағы байланыстың қазіргі концепциясы.

4. Рим клубындағы баяндамалардың экологиялық концепциялары, олардың мазмұны мен мағынасы.

5. Тұрақты даму концепциясы жаңа экологиялық концепцияның құрылуындағы Рио-де-Жанейродағы (1992) БҰҰ халықаралық конференциясының маңызы.

6. «Қоршаған орта және даму бойынша декларацияның», «21 ғасырдың күн тәртібі», «Биологиялық алуантүрлілік конвенциясы» конференцияларында қойылған негізгі ережелері.

7.ҚР тұрақты дамуға өту концепциясы.

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас .

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

- Халықаралық қарым қатынастың экологиядағы рөлі

- Қоршаған ортаның ұлттық және халықаралық нысандары

- Халықаралық қатынастарда Қазақстанның рөлі

- Табиғатты қорғау бойынша халықаралық ұйымдар.

1.№15 тақырып. Табиғатты қорғау және тұрақты даму. Қазақстан Республикасының қорық аумағы – 2 часа.

2.Мақсаты: ерекше қорғалатын территориялар мен тұрақты даму бойынша білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту мақсаты:

1. Ерекше қорғалатын территориялар, қорықтар,қорықшалар,ұлттық табиғи саябақтар туралы білімді қалыптастыру.

2. Ерекше қорғалатын территориялар түсінігіне анықтама беру арқылы білімді қалыптастыру .

3. Қорықтар, ұлттық саябақтар, қорықшалар арасындағы айырмашылықтарды анықтау арқылы білімдерін қалыптастыру

4.Тақырыптың негізгі сұрақтары (білім құзыреттілігі, құқықтық, тәжірибелік комуникативті дағды):

- Қоршаған ортаны қорғаудың нысандары мен негізгі ұстанымдары. Қоршаған ортаны қорғау аумағындағы қоғамдық бірігулер мен азаматтардың құқыла және міндеттері.

- Шаруашылық және басқа да жұмыс барысында қойылатын экологиялық талаптар.

- Шаруашылық және басқа да жұмыс кезіндегі экологиялық талаптар.

- ҚР экологиялық сараптама, олардың түрлері, негізгі мақсаты, атқаратын міндеттері, нысандары.

- Қоршаған ортаны қорғау аумағындағы стандарттау мен и сертификаттау.

- Экологиялық қауіп қатер. Экологиялық қауіп қатер туралы түсінік. Экологиялық қауіп қатерді негізгі құрайтындар. Экологиялық қауіпі жоғары аймақтар, экологиялық төтенше жағдай мен экологиялық апаттар.

- Қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық механизмдері.

- Қоршаған табиғи орта сапасын нормалау.

- Қоршаған ортаны қорғау аумағындағы бақылау.

- Экологиялық тәрбие және білім беру.

- Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар. Қорықтар. Биосфералық резерваторлар. Қорықшалар. Ұлттық табиғи сая-бақтар.

- Қызыл кітап.

- Қоршаған орта сапасы мен тұрғындар денсаулығының байланысы.

 

5.Білім берудің және оқытудың әдістері: кіші топтармен жұмыс, жағдайлық есептерді шығару, пікірталас .

6.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

7.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

- «Қызыл кітап» дегеніміз не және оған әртүрлі түрлерді енгізу нені білдіреді?

- «Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар» дегеніміз не?

- Мемлекеттік табиғи қорықтар.

- Биосфералық қорықтар

- Ұлттық табиғи сая-бақтар.

- Табиғи сая-бақтар.

- Қорықшалар.

- Табиғи ескерткіштер.

- Дендрологиялық сая-бақтар мен ботаникалық бау-бақшалар.

Мамандығы: «Жалпы медицина», «Стоматология»

Кафедра: жалпы гигиена және экология

Оқытушының жетекшілігімен студенттің өз бетінше атқаратын жұмысына арналған әдістемелік өңдеу құрылымы

 

 

Курс:1

Пән: экология және тұрақты даму

Алматы, 2012 ж. Кафедра мәжілісінде бекітілді Хаттама № _____ __________2012 ж.

Тапсырма.Қазіргі экология құрылымы, Б.Коммонердің негізгі заңдары, олардың принциптері және ҚР экология және табиғатты тиімді пайдалану кодекстері және заңдарымен танысу (білім құзыреттілігі).

Тапсырма.Тақырыптың негізгі сұрақтары бойынша сөзжұмбақ құрастыру, қазіргі экология құрылымын сұлба түрінде сызып көрсету(тәжірибелік дағды).

 

Тапсырма.Берілген кестені толтыру - Экология даму тарихының кезеңдері(тәжірибелік дағды).

Специальностей ОМ и

7.Әдебиет: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық… 2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18…

Мақсаты: өмір сүру ортасы туралы, экологиялық факторлар және тірі ағзалардың ұйымдастыру деңгейлері туралы түсінік беру.

3.Оқыту мақсаты:

- өмір сүру ортасы, экологиялық факторлар және тірі ағзалардың ұйымдастыру деңгейлері туралы білімдерін қалыптастыру.

- тірі ағзалар мен тіршілік ету ортасының байланысын анықтайтын негізгі заңдылықтар туралы білімдерін қалыптастыру.

- шектеуші экологиялық факторларды, «эмердженттілік» принципін және В. Шелфордтың толеранттық заңын анықтай біуін дағдыландыру.

 

4.Өткізу түрі:пікірталас, жағдайлық есептерді шығару

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:

№1 тапсырма.Шектеуші экологиялық факторлар, «эмердженттілік» принципі және В. Шелфордтың толеранттық заңымен танысу(білім құзыреттілігі)

Тапсырма:Тақырыптың негізгі сұрақтары бойынша сөзжұмбақ құрастыру (тәжірибелік дағды) специальностей ОМ и

№3 тапсырма:жағдайлық есептерді шығару (тәжірибелік дағды)

6.Таратылатын материал:жоқ

 

7.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 20-28 беттер.

4. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 21-29 беттер.

5. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 18-21.

6. Экология в вопросах и ответах: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2009.-378 бет, 10-28 беттер.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 5-7 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

 

8.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Экологиялық фактор және тіршілік ортасы дегеніміз не?

Экологиялық факторлар және олардың ағзаға әсерінің негізгі жалпы заңдылықтары.

3. Абиоттық факторлар дегеніміз не?

4. Биоттық факторлар дегеніміз не?

5. Антропогенді факторлар дегеніміз не?

6. Ағзаның үйренуі дегеніміз не және оның себептері?

7. Шектеуші факторлардың мағынасы және толерантылық заңының мәне неде?

 

Жағдайлық есеп

Есеп.

Жер-әуе ортасы төмен тығыздықпен, температураның үлкен тербелісімен (жылдық, 100^оС дейінгі амплитуда), ауаның жоғары қозғалысымен, оттегімен жақсы қамтамысыздалуымен сипатталады.

Сұрақтар:

1. Жер-әуе ортасының лимиттеуші факторларын атаңыз.

2. Жер-әуе ортасына қандай мекендеушілер тән – гомойотермді немесе пойкилотермді ме және неге?

3. Жер-әуе ортасының мекендеушілерінің температуралық факторға экологиялық толеранттылығы қандай?

4. Жер-әуе ортасының мекендеушілерінің температура факторларына және су құрамына негізгі үйрену жолдарын атаңыз.

5. Жер-әуе ортасындағы мекендеушілерге әсер ететін периодты емес факторларға мысал келтіріңіз.

6. Жарық, ағзалардың қандай үйренгіштігіне әкеледі?

7. Бір фактор экстремалды (күйзелісті) болған жағдайда екінші фактордың толеранттық шегі қалай өзгереді?

 

 

1.№3 тақырып.Ағза мен ортаның байланысы - 2 сағат

2.Мақсаты:Түраралық популяция және оның негізгі критерилері туралы білімдерін қалыптастыру

3.Оқыту мақсаты:

- Популяцияның түсініктері мен критерилері туралы білімдерін қалыптастыру.

- Популяцияның статистикасы (саны, тығыздығы, жыныстық және жастық құрамы) туралы білімдерін қалыптастыру.

- Популяцияның динамикасы (тууы, өлімі, өсу жылдамдығы), популяция санының өсуі және реттелуі туралы білімдерін қалыптастыру.

- Популяция гомеостазын, популяция динамикасы мен жастық құрылымын пайдалана отыра бағалауын дағдаландыру.

- Студенттердің жетілдірілген әдебиеттермен жұмыс істеу аналитикалық қабілеттіктерін қалыптастыру және жетілдіру.

 

4.Өткізу түрі:кішігірім топтармен жұмыс, ауызша сұрау.

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:

№1 тапсырма.Экологиядағы экожүйенің концепциясы және құрылымымен танысу(компетенция - знания)

№2 тапсырма:жағдайлық есептерді шығару (тәжірибелік дағды)

Специальностей ОМ и

  7.Әдебиет: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Специальностей ОМ и

  7.Әдебиет: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Тапсырма.Тақырыптың негізгі сұрақтары бойынша сөзжұмбақ құрастыру(білімі құзыреттілігі) специальностей ОМ и

Тапсырма.Биосфера құрылымын сұлба түрінде сызып көрсету (тәжірибелік дағды).

Специальностей ОМ и

  7.Әдебиет: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Тақырып. Атмосфераға антропогенді әсер ету. Атмосфералық ауаның ластаушы көздері. Атмосфераның ластануының халық денсаулығына әсері – 2 сағат.

2.Мақсаты: атмосфераның негізгі экологиялық проблемалары, ластау көздері және адам денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту мақсаты:

- Биосфераның маңызды элементі – атмосфера туралы білімдерін қалыптастыру.

- Атмосфералық ауа ластануының негізгі антропогендік факторлары және ластанудың тұрғындар денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

- Ауаның ластану деңгейін бағалай алу қабілеттілігін дағдыландыру.

- Қоршаған орта нысандарының ластануының адам денсаулығына әсер ету деңгейін балай білу қабілеттілігін дағдыландыру.

 

4.Өткізу түрі:кішігірім топтармен жұмыс, жағдайлық есептер шығару.

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:

Тапсырма. Атмосфера ластануының тұрғындар денсаулығына әсері бойынша жағдайлық есептерді шығару (тәжіибелік дағды).

Тапсырма.Атмосфераның негізгі ластаушылары бойынша кестені толтыру(тәжіибелік дағды).

Специальностей ОМ и

  7.Қолданылған әдебиеттер: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Оршаған ортаның физикалық, химиялық және биологиялық ластануы және атмосфера ластануының тұрғындар денсаулығына әсері.

3. Биосфераның жаһандық экологиялық проблемаларын атап көрсетіңіз?

4. Атмосфераның жаһандық (парниктік эффект, озон тесіктері, қышқылды жауындар), аймақтық және локальдық ластануларының экологиялық салдары.

Жағдайлық есептер.

№1 есеп. Балхаш қаласында мыс балқытушы зауыттан 3 км және ЖЭС-нан 1 км қашықтықта атмосфера мыспен - 0,02 мг/м³ (ШРЕК–0,002), көміртек қышқылымен – 30,0 мг/м³ (ШРЕК–3,0), күкіртті газ – 0,3 мг/м³ (ШРЕК–0,05), күкіртті сутекпен – 0,016 мг/м³ (ШРЕК– 0,008), азоттың екі тотығымен – 0,08 мг/м³ (ШРЕК–0,04) ластанған. Тұрғындар бас ауруына, тамақ сіңуінің бұзылуына, тыныс алу жолдарының, көздерінің тітіркенуіне шағымдануда. Қауіптілік класстары: Cu – 2, CO – 4, SO₂ – 3, NO₂ – 2, H₂S – 2.

Сұрақтар:

1. Қандай ластау көздері анықталып отыр?

2. Қандай ластаушылар жедел және созылмалы әсер етеді?

3. Ластаушыларды және адам денсаулығына әсерін айтып беріңіз.

4. Қандай ластаушылар абиоттық, биоттық және антропогендік факторларға жатады?

5. Атмосфераның ластануы халық денсаулығына қалай әсер етеді?

 

№2 есеп. Түсті металлургия ауданының қорғасын-мырыш комбинатынан 1,5-2,0 км және ЖЭС-нан 0,5 км қашықтықта атмосфера көміртек тотығымен – 5,0 мг/м³ (ШРЕК – 3,0), азоттың екі тотығымен – 0,4 мг/м³ (ШРЕК – 0,04), қорғасынмен – 0,004 мг/м³ (ШРЕК –0,0003) ластанған. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 80-85%, желсіз. Тұрғындар тамақ кебуіне, көздерінің, мұрындарының тітіркенуіне, терілерінің қышуына шағымдануда. Қауіптілік класстары: СO – 4, Pb – 1, NO₂ – 2.

Сұрақтар:

1. Қандай ластаушылар жедел және созылмалы әсер етеді?

2. Ластаушыларды және адам денсаулығына әсерін айтып беріңіз.

3. Қандай ластау көздері анықталып отыр?

4. Қандай ластаушылар адам ағзасына спецификалық және спецификалық емес әсер етеді (қандай аурулар туындайды)?

5. Қандай ластаушылар абиоттық, биоттық және антропогендік факторларға жатады?

 

№3 есеп. Биосфераның жылыжайлық газдармен антропогенді ластануынан туындап, парниктік эффектке әкелеліп отырған биосфералық үрдістердің өзгеруіне баға беру.

Күн сәулелерінің барлық түрлері (ультракүлгіннен бастап инфрақызылға дейін) жерге жетіп оны қыздырады. Соңғысы, жиналған жылу энергиясын ИҚ-сәулесі түріне айналдырып космосқа қайта сәулелендіреді. Қайта сәулеленген ИҚ-сәулелер қарқынды түрде кейбір газдармен сіңіріледі (СО₂, СН₄, NO₂, фреондармен). Көрсетілген жылыжайлық деп аталатын газдар, атмосферада жылыжайлық әйнек қызметін атқарады: күн радиациясын жерге өткізіп, бірақ Жердің жылулық сәулеленуін шығармайды. Соның салдарынан температура жоғарылап, ауа райы мен климат өзгереді.

Жылыжайлық эффект деп, жылулық тепе теңдіктің өзгеруіне байланысты планетада температураның жаһандық жоғарылап, атмосферада жылыжайлық газдардың шоғырлануы болып саналады.

Негізгі жылыжайлық газ көміртектің диоксиді: әртүрлі мәліметтерге жүгінсек, оның жылыжайлық эффектке үлесі 50-65 %. Басқа жылыжайлық газдарға метан (шамамен 20%), азот оксиді (шамамен 5%), озон, фреондар (хлорфторкөміртегі) және басқа газдар (шамамен 10-25 %). Жалпы жылыжайлық газдардың 30 түрі белгілі, олардың жылулық эффектісі атмосферадағы көлемімен ғана емес, сонымен бірге бір молекулаға шаққандағы белсенділік қозғалысымен де сипатталады. Егер берілген кµрсеткіштер бойынша СО₂ бірлік деп алсақ, онда метан үшін ол 25 тең, азот оксиді -165, ал фреон үшін – 11000.

Атмосфераға СО₂ түсуінің негізгі антропогенді көздері құрамында көмірі бар жанғыштарды жағу (көмір, мұнай, мазут, метан т.б.). Қазірде тек жылу энергетикасының өзінен ғана атмосфераға 1 т. көміртегі бір адамға шаққандағы/жыл бөлінеді; XXI ғасырдың бірінші жүзжылдығында тастандылар 10 млрд. т. жетеді. Ю.В.Новиков (1998 г.) бойынша, СО₂ жаһандау тастаудың кейбір мемлекеттер үлесі: АҚШ – 22%, Рессей мен Қытай – по 11%, Германия мен Япония – 5%-дан, қалған мемлекеттер шамамен - 46%.

Жылыжайлық эффекттің салдарынан Жердің жылдық орташа температурасы соңғы жүзжылдықта шамамен 0,3 - 0,6^оС көтерілген. Қазіргі кезде СО₂ концетрациясы жылына 0,3 - 0,5 % жылдамдықпен жоғарылап отыр. Басқа да жылыжайлық газдардың құрамының жоғарылауы: бір жыл ішінде, мета­н - 1 %, азот оксиді - 0,2 %.

Кейбір мәліметтер бойынша, жылыжайлық газдардың құрамының екі еселенуі осы ғасырдың екінші жартысында болуы мүмкін, ол планетаның орташа жылдық температурасын 1-3,5^оС көтереді.

Әлемдік мұхиттардың деңгейінің көтерілуіне әкелетін, климаттың жаһандық жоғарылауы, ғалымдардың ұйғаруы бойынша, бөлек экожүйелер үшін ғана емес, сонымен қоса бүкіл биосфера үшін ең үлкен апат деп саналынады:

1. Мұхит деңгейінің 1,5 - 2 м. көтерілсе, шамамен 5 млн. км², құнарлы және қалың елді жерлер судың астында қалуы ықтимал. Ол жерлерде 1 млрд. адам тұрады және ауылшаруашылықтық өнімнің көп бөлігі жиналады. Тұрғындардың аралдың ішкі бөліктеріне қарай көшіру әскери ұрыс керістерге және әлеуметтік қозғалысқа әкелуі мүмкін.

2. Климаттың жылынуы тек мұхит деңгейінің көтерілуімен ғана емес, сонымен бірге, ауа райының тұрақсыздығына, табиғи аймақтардың жылжуына, дауыл мен борандың көбеюіне, жануарлар мен өсімдіктердің қырылуына әкеледі. Осының нәтижесінде, азық-түлік мәселесінің күрт нашарлауы мүмкін.

3. Полюстер мен экватордағы темепература айырмашылығының азаюынан (негізінде, полюстердің қатты жылынуынан) мәңгі мұз болып жатқан топырақтар еріп, олардан метанның үлкен мөлшері бөлінеді де, жылыжайлық эффект күшейе түседі.

4. Климаттың өзгеруінен, оңтүстік аймақтарда жылулық күйзелістерге, сонымен бірге аурудың көп түрлерінің таралуына әкеліп, адамзат денсаулығына жағымсыз әсер көрсетеді.

Жоғарыда айтылғанның бәрі, климаттың өзгеруі мәселелері бойынша халықаралық конференцияда (Торонто, 1979 г.) «...жылыжайлық эффекттің салдары, тек жаһандақ ядролық соғыспен ған салыстырыла алады» деп мәлімденді.

Сұрақтар:

1. Жылыжайлық эффект кезінде, тірі заттардың қандай функциялары бұзылады?

2. Адамның іс әрекеті салдарынан қандай заттар айналымы бұзылып, жылыжайлық эффект туындайды, неге?

3. Жылыжайлық эффект кезінде биосфера өнімділігі мен түрлік әртүрлілік қалай өзгереді?

4. Жылыжайлық эффектінің пайда болуы, биосфераның гомеостатикалық механизімінің бұзылуына әкелуі мүмкін бе?

 

Кесте:атмосфераның негізгі ластаушылары

№	Ластау көздері	Негізгі ластаушылар

1.№7 тақырып.Гидросфера антропогенді әсер ету. Су көздерінің ластануы және оның халық денсаулығына әсері - 2 сағат.

 

2.Мақсаты: гидросфераның негізгі экологиялық проблемалары, ластау көздері және адам денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

 

3.Оқыту міндеттері:

- Гидросфера туралы, оның Жерде табиғи орта ретінде түзілу рөлі туралы білімдерін қалыптастыру.

- Судың негізгі антропогенді ластану факторлары және ластанудың халық денсаулығына әсері туралы білімдерін қалыптастыру.

- Судың ластану деңгейін бағалай білу қабілеттіктерін дағдаландыру.

- Су көздерінің адам денсаулығына әсерін бағай білу қабілеттіктерін дағдыландыру.

4.Өткізу түрі:кішігірім топтармен жұмыс, жағдайлық есептер шығару, пікірталас

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:

№1 тапсырма. Су көздерінің ластануының тұрғындар денсаулығына әсері бойынша жағдайлық есептерді шығару (білім құзыреттілігі)

Тапсырма.Су көздерінің негізгі ластаушылары бойынша кестені толтыру(тәжіибелік дағды).

Специальностей ОМ и

  7.Қолданылған әдебиеттер: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Тапсырма. Топырақтың негізгі ластаушылары бойынша кестені толтыру (тәжіибелік дағды).

Специальностей ОМ и

  7.Қолданылған әдебиеттер: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Специальностей ОМ и

7.Қолданылған әдебиеттер: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық… 2. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011.…

C. 1 – АДЕ 2-ВС

d. 1- ВС 2-АДЕ

e. 1-СД 2-АВЕ

2. 1) – экотопқа

2)- биоценозға не жатады

A. Атмосфера

B. Өсімдіктер

C. Топырақ

D. Микроағзалар

E. Жануарлар

a. 1-АВ 2- СДЕ

B. 1-АС 2-ВДЕ

d. 1-ВС 2- АДЕ e. 1- СД 2- АВЕ 3.1) консументтерге

D. 1-С 2-В

4. Қандай ағзалар 1) продуценттерге 2) редуценттерге жатады: A. Автотрофты ағзалар

E) 1-Е 2-С

7. Ғылымға 1) Экология

2) Биогеоценоз терминдерін енгізген:

A. В. Н.Сукачев

B. В.И.Павлов

C. Б.Коммонер

D. Э.Геккель

E. Л.Пастер

a) 1-А 2-Д

b) 1-В 2-Е

c) 1-В 2-С

d) 1-С 2-Д

E) 1-Д 2-А

8. 1) абиоттық факторларға

2) биоттық факторларға нелер жатады:

A. Климаттық

B. Эдафикалық

C. Топикалық қатынас

D. Трофикалық сіңіру

a) 1-А 2-Д

B) 1- А,В 2-Е

d) 1-С 2-Д e) 1-Е 2-С 9. 1) топикалық қатынас

A) 1-АЕ 2-ВС

b) 1-ВС 2-АЕ

c) 1-ВД 2-СЕ

d) 1-ДС 2-ДЕ

e) 1-Е 2-С

10. Абиоттық факторларға жататындар:

A. Антропогендік

B. Климаттық

C. Трофикалық

D. Эдафикалық

E. Топикалық

a. АВ

b. ВС

C. ВД

d. СД

e. ДЕ

11. Эдафикалық факторларға жататындар:

A. Күннің сәулелі энергиясы

B. Топырақтың физикалық қасиеті

C. Температуралық

D. Топырақтың химиялық қасиеті

E. Сумен байланысты факторлар

12. Экотоптың құрамына кіретіндер:

A. Өсімдіктер

B. Жануарлар

C. Атмосфера

D. Топырақ

E. Микробтар

a. АВ

b. ВС

C. СД

d. ВД

e. ДЕ

13. Автотрофты ағзаларға нелер жатады:

A. Біріншілік продуценттер

B. Консументтер

C. Редуценттер

D. Фототрофты өсімдіктер мен бактериялар

E. Хлорофильсіз өсімдіктер

a. АВ

B. АД

c. СД

d. ВД

e. ДЕ

14. Экологиялық факторлар бөлінеді:

A. Биоттық

B. Физикалық

C. Химиялық

D. Абиоттық

E. Антропогенді

a. АВ

b. ВСЕ

c. АСД

D. АДЕ

e. СДЕ

15. 1) тірі емес табиғатқа

2) тірі табиғатқа жататын биогеоценоз компоненттері қалай аталады

A. Экология

B. Популяция

C. Экотоп

D. Биоценоз

E. Ноотоп

a) 1-А 2-Д

B) 1-С 2-Д

c) 1-В 2-С

d) 1-Е 2-Д

e) 1-Д 2-А

16. Биоттық факторларға жататындар:

A. Эдафикалық арақатынас

B. Топикалық арақатынас

C. Биокинетикалық температура

D. Трофикалық байланыс

E. Адамзат қоғамының өмір сүруімен байланысты әсерлер

АВ

ВС

АД

ВД

ДЕ

17. Редуценттерге нелер жатады:

Полифагтар

Колифагтар

Сапрофагтар

Паразиттер

Өлген органикалық заттармен қоректенетін ағзалар

a. АВ

b. ВС

c. АД

D. СЕ

e. ДЕ

18. Биогеоценоз – бұл тірі ағзалардың күрделі табиғи жиынтығы...

A. Органикалық бірлестікте материалдық-энергетикалық тұрғыда тәуелді болып жүретін

B. Органикалық емес ортада өздігінен өмір сүретін

C. Органикалық емес ортамен бірлестірілетін

D. Органикалық емес ортаға материалдық-энергетикалық тұрғыда тәуелді емес

E. Органикалық емес ортада материалдық-энергетикалық тұрғыда тәуелді болып жүретін

АВ

ВС

АД

СЕ

ДЕ

19. Абиоттық факторларды атаңыз:

A. Демографиялық, химиялық, физикалық процесстер

B. Эдафикалық, демографиялық процесстер

C. Эдафикалық, химиялық, физикалық процесстер

D. Топырақтың физико-химиялық құрамы

E. Тірі ағзалардың бір бірімен байланысы

a) АВ

b) ВС

C) СД

d) АЕ

e) СЕ

20. Биоттық факторларды атаңыз:

A. Демографиялық, химиялық, физикалық процесстер

B. Эдафикалық, демографиялық процесстер

C. Тірі ағзалардың бір бірімен байланысы

D. Топырақтың физико-химиялық құрамы

E. Жанурлар әлемінің, өсімдіктердің, бактериялардың бір бірімен байланысы

a) АВ

b) ВС

c) СД

d) АЕ

e) СЕ

1.№10 тақырып. Қалалық және ауылдық елді мекендердің мәселелері.

2.Мақсаты: қалалық және ауылдық елді мекендердегі экологиялық жағдайлар, сонымен бірге қала халқының өсуі туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту міндеттері:

1. Урбанизация және урбожүйе түсініктері туралы білімдерін қалыптастыру.

2. Өндірістік, селитебті, рекреационды және санитарлық қорғау зоналары туралы білімдерін қалыптастыру.

3. Урбанизация, субурбанизация деңгейі, қарқыны, рурализация және жалған урбанизация туралы білімдерін қалыптастыру.

4. Қала және қалалардың экологиялық мәселелері («жылу аралдары», автокөлік, шу мәселесі, қоқыс, электромагнитті ластану) туралы білімдерін қалыптастыру.

5. Көгалдандырылудың мәні мен қала жағдайындағы адам денсаулығы (акселерация, аллергизация, ісік аурулары, артық салмақты тұрғындар санының өсуі) туралы білімдерін қалыптастыру.

 

4.Өткізу түрі:кішігірім топтармен жұмыс, жағдайлық есептер шығару, пікірталас

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:

№1 тапсырма. Қалалар мен елді мекендердің негізгі экологиялық мәселелерімен танысу (білім құзыреттілігі)

Тапсырма.Жағдайлық есептерді шығару(тәжіибелік дағды).

Специальностей ОМ и

  7.Қолданылған әдебиеттер: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Тапсырма.Жағдайлық есептерді шығару(тәжіибелік дағды).

Специальностей ОМ и

  7.Қолданылған әдебиеттер: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Тапсырма.Қоршаған ортаны қорғау және дамыту бойынша конференциялардың (Рио-де-Жанейро,1992), мыңжылдықтағы Саммит (Нью-Йорк, 2000), тұрақты даму бойынша бүкіләлемдік Саммит (Йоханнесбург, 2002), XXI ғасыр күн тәртібі меморандумы материалдырымен танысу (Казахстан,1995). (құқықтық құзыреттілік).

Специальностей ОМ и

  7.Қолданылған әдебиеттер: 1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30…

Тақырып. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуындағы өзекті экологиялық мәселелері – 2 сағат.

 

2.Мақстаы: тұрақты даму стратегиясы мен саясаты аумағындағы білімдерін қалыптастыру мен дағдыландыру.

3.Оқыту міндеттері:

1. Ірі бассейндер деңгейіндегі аймақтықі деңгейдегі мәселелерді шешудің негізгі ұстанымдары - тұрақты экожүйелік даму аймағын құру бойынша білімдерін қалыптастыру.

2. Ірі бассейіндер деңгейіндегі жаһандық, аймақтық, ұлттық және жергілікті деңгейдегі мәселелерді шешудің негізгі ұстанымдары бойынша білімдерін қалыптастыру.

3. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өтудің негізгі принциптері мен механизмдері жөніндегі білімдерін қалыптастыру.

4. Экологиялық үрдістерді талдау, нақты міндеттерді қою және табиғат пен қоғамның бастапқылық тұрақты дамуы бойынша дағдыландыру.

4.Өткізу түрі:презентация, пікірталас.

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:

Тапсырма.Қазақстан Республикасының тұрақты дамуындағы өзекті экологиялық мәселелерімен танысу(білім құзыреттілігі).

6.Таратылатын материал:жоқ

 

7.Қолданылған әдебиеттер:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30 беттер.

2. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 20-28 беттер.

3. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 21-29 беттер.

4. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 18-21.

5. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

6. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 5-7 беттер.

 

8.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Тұрақты дамудың экологиялық механизмдерін ашыңыз.

2. Экожүйелік аймақтардың тұрақты дамуды ұйымдастыру кезіндегі бассейндік ұстанымы.

3. Жаһандық және аймақтық деңгейдегі тұрақты даму ұстанымының мән мағынасын ашып көрсетіңіз.

4. Ұлттық және жергілікті деңгейдегі тұрақты даму ұстанымының мән мағынасын ашып көрсетіңіз.

Тақырып. Қоршаған ортаны қорғау және дамыту бойынша халықаралық ұйымдар. Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар – 2 сағат.

2.Мақсаты:қоршаған ортаны қорғау және дамыту бойынша халықаралық ұйымдар, ерекше қорғалатын табиғи аймақтар жөніндегі білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту міндеттері:

– Экология және қоршаған ортаны қорғау, табиғатты қорғау мен ұтымды пайлаланудың теориялық негіздері жөніндегі білімдерін қалыптастыру;

– ҚР қоршаған ортаны қорғау бойынша заңдылықтар мен принциптері жөніндегі білімдерін қалыптастыру;

– Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар, қорықтар, биосфералық резерваторлар, қорықшалар, ұлттық табиғи сая бақтар мен Қызыл кітап жөніндегі білімдерін қалыптастыру.

– Ерекше қорғалатын аймақтарға анықтама беруде, қорықтар, қорықшалалар, ұлттық сая бақтардың ерекшелігін атауда дағдыларын қалыптастыру.

– ҚР экология және табиғатты ұтымды пайдалану бойынша заңдар мен кодекстерді қолдана алуын дағдыландыру.

 

4.Өткізу түрі:презентация, пікірталас.

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:

Тапсырма.Қазақстан Республикасының тұрақты дамуындағы өзекті экологиялық мәселелерімен танысу(білім құзыреттілігі).

6.Таратылатын материал:жоқ

 

7.Қолданылған әдебиеттер:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 20-28 беттер.

4. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 21-29 беттер.

5. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 18-21.

6. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

7. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 5-7 беттер.

 

8.Бақылау:

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

- «Қызыл кітап» дегеніміз не және оған әртүрлі түрлерді енгізу нені білдіреді?

- «Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар» дегеніміз не?

- Мемлекеттік табиғи қорықтар.

- Биосфералық қорықтар

- Ұлттық табиғи сая-бақтар.

- Табиғи сая-бақтар.

- Қорықшалар.

- Табиғи ескерткіштер.

- Дендрологиялық сая-бақтар мен ботаникалық бау-бақшалар.

 

1.№15 тақырып.Аралық бақылау – 2 сағат

 

2.Мақсаты: қалалар мен елді мекендердің экологиялық мәселелері, тұрақты даму концепциясы және Қазақстанның ерекше қорғалатын табиғи аймақтары туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Оқыту міндеттері:

– Денсаулық, демография, миграция және демографиялық параметрлер туралы білімдерін қалыптастыру.

– Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар мен тұрақты даму жөніндегі білімдерін қалыптастыру.

– Әлемді сақтау және халықаралық қауіпсіздіктің негізгі қалаушысы халықаралық экологиялық қатынастар, сонымен бірге экологиялық құқық және адам денсаулығына табиғи-әлеуметтік факторлардың рөлі жөніндегі білімдерін қалыптастыру.

– Тұрақты даму стратегиясы жөніндегі білімдерін қалыптастыру

4.Өткізу түрі:сұрақ-жауап.

5.Тақырып бойынша тапсырмалар:ауызша сұрау

 

Бастапқы білімін ауызша сұрау арқылы (білім құзыреттілігі):

1. Урбанизация, урбожүйе, субурбанизация, рурализация және жалған урбанизация. Қалалар кеңістігінің түрлері. Қала өсуінің түрлері. Мегаполистер мен агломерациялар.

2. Өндірістік, селитебті және рекреациялық аймақтар. Санитарлық қорғау аймағы.

3. Қалалардың экологиялық мәселелері («жылы аралдар», автокөлік, шу мәселесі, қоқыс, электромагнитті ластану. Көгалдандырудың маңызы.

4. Қала жағдайындағы адам денсаулығы (акселерация, аллергизация, ісік аурулары, артық салмағы бар тұрғындардың өсуі).

5. Демография. Демографиялық параметрлер. Миграция.

6. Тұрғындардың табиғи өсімі. Тұрғындардың өсіп өну түрлері. Демографиялық саясат.

7. Қоршаған орта нысандары мен негізгі принциптері. Қоршаған орта қорғау аумағындағы тұрғындар мен қоғамдық бірлестіктердің құқықтары мен атқаратын міндеттері.

8. Шаруашылық және басқа да жұмыс кезіндегі экологиялық талаптар.

9. ҚР экологиялық сараптама, олардың түрлері, негізгі мақсаты, атқаратын міндеттері, нысандары.

10. Қоршаған ортаны қорғау аумағындағы стандарттау мен и сертификаттау.

11. Экологиялық қауіп қатер. Экологиялық қауіп қатер туралы түсінік. Экологиялық қауіп қатерді негізгі құрайтындар. Экологиялық қауіпі жоғары аймақтар, экологиялық төтенше жағдай мен экологиялық апаттар.

12. Қоршаған ортаны қорғаудың экономикалық механизмдері.

13. Қоршаған табиғи орта сапасын нормалау.

14. Қоршаған ортаны қорғау аумағындағы бақылау.

15. Экологиялық тәрбие және білім беру.

16. Ерекше қорғалатын табиғи аймақтар. Қорықтар. Биосфералық резерваторлар. Қорықшалар. Ұлттық табиғи сая-бақтар.

17. Қызыл кітап.

18. Қоршаған орта сапасы мен тұрғындар денсаулығының байланысы.

19. Қоршаған орта нысандары.ұлттық және халықаралық.

20. Қоршаған ортаны қорғау бойынша БҰҰ бағдарламасының құрылымы (ЮНЕП).

21. Бүкіәлемдік табиғат хартиясының принциптері, қоршаған орта және даму бойынша конференциялар, климаттың өзгеруі жөніндегі БҰҰ Рама конвенциясы, Аралды құтқару бойынша халықаралық қор, ЮНЕП «Миллиард ағаштар» компаниялары.

22. Қоршаған ортаның ұлттық және халықаралық нысандарын атаңыз. Космос. Әлемдік мұхит. Атмосфералық ауа. Антарктида.

23. Қоршаған орта бойынша БҰҰ бағдарламасының құрылымын айтып беріңіз (ЮНЕП).

24. Экологиялық құқық көздері. Азаматтардың экологиялық құқы және міндеттері. Өмір сапасына түсінік.

25. Тұрақты даму. Өмір сапасының деңгейі. Адамгершілік потенциалының даму индексі. Ресурстарды ұтымды пайдалану. Саны.

26. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өту кезеңдері.

27. Тұрақты дамудың мақсаты мен негізгі принциптері.

6. Таратылатын материал:жоқ

7.Қолданылған әдебиеттер:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 25-30 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 20-28 беттер.

4. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 21-29 беттер.

5. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 18-21.

6. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

7. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 5-7 беттер.

8.Бақылау:

Мамандығы: «Жалпы медицина», «Стоматология»

Кафедра: жалпы гигиена және экология

Студенттің өз бетінше атқаратын жұмысына арналған

Дістемелік өңдеу құрылымы

 

 

Курс:1

Пән: экология және тұрақты даму

Алматы, 2012 ж. Кафедра мәжілісінде талқыланып бекітілді Хаттама №_____ ______________ 2012 ж.

Тест құрастыру.

2. Тестте 1-3 дұрыс жауап, немесе жағдайлық есептер мен суреттер түрінде болуы мүмкін. 3. Дұрыс емес жзауаптары дұрыс жауапқа жақын, берілген… 4. Тест керекті ақпараттарды қамтып, оқу орнының тесттерін қайталамау керек.

Экологиялық факторлар және олардың ағзаға әсерінің негізгі жалпы заңдылықтары.

4. Биоттық факторлар дегеніміз не? 5. Антропогенді факторлар дегеніміз не? 6. Ағзаның үйренуі дегеніміз не және оның себептері?

Тест құрастыру.

2. Тестте 1-3 дұрыс жауап, немесе жағдайлық есептер мен суреттер түрінде болуы мүмкін. 3. Дұрыс емес жзауаптары дұрыс жауапқа жақын, берілген… 4. Тест керекті ақпараттарды қамтып, оқу орнының тесттерін қайталамау керек.

Тақырып:Гомеостаз және экологиялық сукцессия. Биосфера эволюциясы. Атмосфера, гидросфера, литосфераның физико-химиялық параметрлерінің өзгеруіндегі тірі ағзалардың рөлі. Биосфера тұрақтылығының механизмдері..

2.Мақсаты: биосфера құрылымы және шекаралары туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Тапсырма:презентацияны ауызша баяндап талқылау, пікірталас.

4.Орындау түрі:презентация, пікірталас.

5.Орындалу критерилері:

Презентацияның

Презентация құрылымы: алғашқы бет, мазмұны, кіріспе, негізгі бөлім, қортынды, қолданылған әдебиеттер.

9. презентацияның көлемі 10-15 слайдтан тұру керек;

10. мазмұндық мәдениеті сақталып, презентация сауатты орындалуы тиіс;

11. текстті мазмұндау кезінде қолданылған әдебиеттерге сілтеме жасалыну керек;

12. библиографиясын дұрыс өңдеу.

6.Тапсыру мерзімі: күнтізбелік-тақырыптық жоспар бойынша

 

7.Бағалау критерилері:

Реферат пен презентация үшін:
Сапа критерийлері	Үздік	Жақсы	Қанағ-лық	Қанағ-сыз
Реферат мазмұнының тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге негізінен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі толық емес
Тақырыпты ашуы мен қолданылған әдебиет көздерінің толықтығы	Тақырып толық ашылған, қазіргі әдебиет көздері жеткілікті мөлшерде қолданылған	Тақырып ашылған, дегенмен кейбір жағдайлар анықтауды қажет етеді, негізгі әдебиет көздері қолданылған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, негізгі әдебиет көздерінің барлығы қолданылмаған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, қоданылған әдебиет көздері аз
Материалды қорытындылау және қысқаша тұжырымдар жасай білуі	Материал қорытындыланған, анық және түсінікті тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, анық тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, бірақ тұжырым тым үлкен, анық емес	Материал қорытындыланбаған, тұжырым жоқ
Көркемделуі, олардың ақпараттылығы	Ақпараттылық сапасы жоғары	Ақпараттылығы бар, сапасы жақсы	Ақпараттылығы жеткіліксіз	Ақпараттылығы жоқ
Рефераттың рәсімделуінің қойылған талаптарға сәйкестігі	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталған	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталмаған

8.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Экология в вопросах и ответах: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2009.-378 бет, 5-20 беттер.

8. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

9. Общая экология: учеб. пособие/ Маулкен Акишовна Аскарова.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2004.- 184 б., 4-9 беттер.

10. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

11. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

9.Бақылау:

1. Гомеостаз жіне экологиялық сукцессия.

2. Биосферы эволюциясы.

3. Атмосфераның физико-химиялық параметрлерінің өзгеруіндегі тірі ағзалардың атқаратын рөлі.

4. Литосфераның физико-химиялық параметрлерінің өзгеруіндегі тірі ағзалардың атқаратын рөлі.

5. Гидросфераның физико-химиялық параметрлерінің өзгеруіндегі тірі ағзалардың атқаратын рөлі.

6. Өмір пйда болуының қазіргі теориялары.

7.Биосфера тұрақтылығының механизмдері.

1.№5 тақырып:Биосферадағы тірі заттың планетарлық рөлі. Тұрақты даму және қоршаған ортаны қорғау аумағындағы халықаралық ұйымдар. Халықаралық саммиттер және табиғат пен қоғамның тұрақты дамуын қамтамасыз ету бойынша халықаралық ұйымдардың ұсыныстары.

Экологиялық мәселелерді шешудегі үкіметтік емес ұйымдардың рөлі.

2.Мақсаты: бейбітшілікті сақтау және халықаралық қауіпсіздік халықаралық экологиялық байланыстар аумағындағы маңызды құрастырушы ретінде туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Тапсырма:презентацияны ауызша баяндап талқылау, берілген тақырып бойынша пікірталас.

4.Орындау түрі:презентация, пікірталас

5.Орындалу критерилері:

Презентацияның

Презентация құрылымы: алғашқы бет, мазмұны, кіріспе, негізгі бөлім, қортынды, қолданылған әдебиеттер.

13. презентацияның көлемі 10-15 слайдтан тұру керек;

14. мазмұндық мәдениеті сақталып, презентация сауатты орындалуы тиіс;

15. текстті мазмұндау кезінде қолданылған әдебиеттерге сілтеме жасалыну керек;

16. библиографиясын дұрыс өңдеу.

6.Тапсыру мерзімі: күнтізбелік-тақырыптық жоспар бойынша

 

7.Бағалау критерилері:

Реферат пен презентация үшін:
Сапа критерийлері	Үздік	Жақсы	Қанағ-лық	Қанағ-сыз
Реферат мазмұнының тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге негізінен сәйкес келеді	Реферат мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі толық емес
Тақырыпты ашуы мен қолданылған әдебиет көздерінің толықтығы	Тақырып толық ашылған, қазіргі әдебиет көздері жеткілікті мөлшерде қолданылған	Тақырып ашылған, дегенмен кейбір жағдайлар анықтауды қажет етеді, негізгі әдебиет көздері қолданылған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, негізгі әдебиет көздерінің барлығы қолданылмаған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, қоданылған әдебиет көздері аз
Материалды қорытындылау және қысқаша тұжырымдар жасай білуі	Материал қорытындыланған, анық және түсінікті тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, анық тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, бірақ тұжырым тым үлкен, анық емес	Материал қорытындыланбаған, тұжырым жоқ
Көркемделуі, олардың ақпараттылығы	Ақпараттылық сапасы жоғары	Ақпараттылығы бар, сапасы жақсы	Ақпараттылығы жеткіліксіз	Ақпараттылығы жоқ
Рефераттың рәсімделуінің қойылған талаптарға сәйкестігі	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефераттың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталған	Рефератты рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталмаған

8.Әдебиет:

1. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

2. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

3. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

4. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

5. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

6. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

7. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

8. Общая экология: учеб. пособие/ Маулкен Акишовна Аскарова.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2004.- 184 б., 4-9 беттер.

9. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

9.Бақылау:

1. Қоршаған орта нысандары. Ұлттық және халықаралық.

2. Қоршаған орта бойынша БҰҰ бағдарламалары (ЮНЕП).

3. Қазіргі кездегі қоғам мен табиғаттың байланысы.

4. Рим клубтарының баяндамаларындағы экологиялық концепциялар. Болашақ өмірдің дамуының жаһандық моделі.

5. Тұрақты даму концепциясы жаңа экологиялық концепцияның құрылуындағы Рио-де-Жанейродағы (1992) БҰҰ халықаралық конференциясының маңызы.

6. «Қоршаған орта және даму бойынша декларацияның», «21 ғасырдың күн тәртібі», «Биологиялық алуантүрлілік конвенциясы» конференцияларында қойылған негізгі ережелері.

7.ҚР тұрақты дамуға өту концепциясы.

1.№6 тақырып:Қазақстанның табиғи ортасының дестабилизациялануының себептері мен салдары. ҚР адамзаттық тұрақты дамуындағы экологиялық аспектілері. Адамзаттың дамуы және мыңжылдықтың даму мақсаты. Қазақстан Республикасындағы тұрақты дамуға арналған қоршаған ортаны қорғау бойынша ұлттық жоспар. ҚР экологиялық политика.

2.Мақстаты: Өмір сүру сапасы, адам потенциалының даму индексі, ресурстарды тиімді падалану, халық саны және Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өтуінің негізгі этаптары туралы білімдерін қалыптастыру.

3.Тапсырма:баяндаманы ауызша баяндап талқылау, берілген тақырып бойынша пікірталас.

4.Орындалу түрі:баяндама, пікірталас

5.Орындалу критерилері:

Баяндаманың

Баяндама құрылымы: алғашқы бет, мазмұны, кіріспе, негізгі бөлім, қортынды, қолданылған әдебиеттер.

5. көлемі 10-15 беттен тұру керек;

6. мазмұндық мәдениеті сақталып, презентация сауатты орындалуы тиіс;

7. текстті мазмұндау кезінде қолданылған әдебиеттерге сілтеме жасалыну керек;

8. библиографиясын дұрыс өңдеу.

6.Тапсыру мерзімі: күнтізбелік-тақырыптық жоспар бойынша

 

7.Бағалау критерилері:

Баяндама үшін:
Сапа критерийлері	Үздік	Жақсы	Қанағ-лық	Қанағ-сыз
Баяндама мазмұнының тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі	Баяндама мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Баяндама мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге толығымен сәйкес келеді	Баяндама мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге негізінен сәйкес келеді	Баяндама мазмұны тақырыпқа және қойылған міндеттерге сәйкестігі толық емес
Тақырыпты ашуы мен қолданылған әдебиет көздерінің толықтығы	Тақырып толық ашылған, қазіргі әдебиет көздері жеткілікті мөлшерде қолданылған	Тақырып ашылған, дегенмен кейбір жағдайлар анықтауды қажет етеді, негізгі әдебиет көздері қолданылған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, негізгі әдебиет көздерінің барлығы қолданылмаған	Тақырып жеткілікті ашылмаған, қоданылған әдебиет көздері аз
Материалды қорытындылау және қысқаша тұжырымдар жасай білуі	Материал қорытындыланған, анық және түсінікті тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, анық тұжырым жасалған	Материал қорытындыланған, бірақ тұжырым тым үлкен, анық емес	Материал қорытындыланбаған, тұжырым жоқ
Көркемделуі, олардың ақпараттылығы	Ақпараттылық сапасы жоғары	Ақпараттылығы бар, сапасы жақсы	Ақпараттылығы жеткіліксіз	Ақпараттылығы жоқ
Баяндаманың рәсімделуінің қойылған талаптарға сәйкестігі	Баяндаманың рәсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Баяндаманың әсімделуі қойылған талаптарға толық сәйкес келеді	Баяндама рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталған	Баяндаманы рәсімдеуге қойылған негізгі талаптар сақталмаған

8.Әдебиет:

10. Кенесариев Ү.И., Жақашов Н.Ж. Экология және халық денсаулығы, 2003 – 200 б., 51-63 беттер.

11. Асқарова Ұ.Б. Экология және қоршаған ортаны қорғау, 2007 – 497 б., 15-18 беттер.

12. Бейсенова Ә.С. және т.б. Экология және табиғатты тиімді пайдалану, 2005 – 1000 б., 50-62 беттер.

13. Қуатбаев А. Экология және қоршаған орта проблемалары: оқу құралы – 2011. – 350 б., 49-56 беттер.

14. Колумбаева С., Білдебаева Р., Шәріпова М. Экология және тұрақты даму: оқу құралы – 2012. – 153 б., 52-64 беттер.

15. Экология: оқу құралы/ C.А. Сергейчик. - Минск: Современная школа, 2010. -400 с., стр. 5-15.

16. Экология в вопросах и ответах: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2009.-378 бет, 5-20 беттер.

17. Учение об окружающей среде: оқу құралы / Г.К. Ерубаева: Алматы, казак универс 2011.-153б., 5-10 беттер.

18. Общая экология: учеб. пособие/ Маулкен Акишовна Аскарова.- Алматы: Қазақ ун-ті, 2004.- 184 б., 4-9 беттер.

19. Экология и устойчивое развитие. учеб. пособие/ Колумбаева С.Ж., Бильдебаева Р.М., Шарипова М.А. Алматы, Қазақ университеті, 2012 -133 б., 3-6 беттер.

20. Экология: оқу құралы / В.И. Коробкин, Л.В.Предельский: Феникс, 2008.-315б, 5-14 беттер.

9.Бақылау:

1. Өмір сүру сапасы дегеніміз не?

2. Адам потенциалының даму индексі деп нені түсінесіз?

3. Ресурстарды тиімді падалану түсінігі.

4. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өтуінің негізгі этаптары.

 

 

Мамандығы: «Жалпы медицина», «Стоматология»

Кафедра: жалпы гигиена және экология

Пән бойынша білімін, іскерлігін және дағдыларын

Бақылаушы-өлшегіш құралдар

 

 

Курс:1

Пән: экология және тұрақты даму

Алматы, 2012 ж. Кафедра мәжілісінде талқыланып бекітілді Хаттама №_____ ______________ 2012 ж.

Есеп.

Жер-әуе ортасы төмен тығыздықпен, температураның үлкен тербелісімен (жылдық, 100^оС дейінгі амплитуда), ауаның жоғары қозғалысымен, оттегімен жақсы қамтамысыздалуымен сипатталады.

Сұрақтар:

8. Жер-әуе ортасының лимиттеуші факторларын атаңыз.

9. Жер-әуе ортасына қандай мекендеушілер тән – гомойотермді немесе пойкилотермді ме және неге?

10. Жер-әуе ортасының мекендеушілерінің температуралық факторға экологиялық толеранттылығы қандай?

11. Жер-әуе ортасының мекендеушілерінің температура факторларына және су құрамына негізгі үйрену жолдарын атаңыз.

12. Жер-әуе ортасындағы мекендеушілерге әсер ететін периодты емес факторларға мысал келтіріңіз.

13. Жарық, ағзалардың қандай үйренгіштігіне әкеледі?

14. Бір фактор экстремалды (күйзелісті) болған жағдайда екінші фактордың толеранттық шегі қалай өзгереді?

 

№2 есеп.Еуразияның солтүстік орманды зонасының орманын шапқаннан кейін бір жыл өткен соң ол жерде шөптер пайда болды, 10 жылдан кейін – кустарниктер оның артынан 3-5 жыл аралығында ақ қайыңдар мен осиналар өсті. Соңғылары тез қарқынды өсуімен, жоғары кун сүйгіштігімен ерекшеленеді, нәтижесінде 50 жыл өткеннен кейін бұл аймақта еңісінде шыршалар өсіп келе жатқан жапырақты орман пайда болды. Келесі 50 жылдықта аралас ормандар пайда болып, содан кейін шыршалы орманға ауысты.

Сұрақтар:

9. Бұл есепте айтылған 150-200 жыл аралығындағы фитоценоздың ауысуы қалай аталады?

10. Сукцессияның қай түрі? Біріншілік сукцессияның екіншілік сукцессиядан айырмашылығы?

11. Экожүйенің бір түрінің екінші түрге ауысуы қалай аталады?

12. Сукцессияның жалпы заңдылықтарының сипаты?

13. Берілген есепте сукцессияның қандай спецификалық заңдылықтары сипатталған?

14. Эдификаторлық түрлер мен доминантты түрлер дегеніміз не?

15. Сукцессияны анықтайтын экожүйені қалай атаймыз?

16. Бұл сукцессияның әртүлі сатыларындағы өнімділігі қандай?

 

№3 есеп. Балхаш қаласында мыс балқытушы зауыттан 3 км және ЖЭС-нан 1 км қашықтықта атмосфера мыспен - 0,02 мг/м³ (ШРЕК–0,002), көміртек қышқылымен – 30,0 мг/м³ (ШРЕК–3,0), күкіртті газ – 0,3 мг/м³ (ШРЕК–0,05), күкіртті сутекпен – 0,016 мг/м³ (ШРЕК– 0,008), азоттың екі тотығымен – 0,08 мг/м³ (ШРЕК–0,04) ластанған. Тұрғындар бас ауруына, тамақ сіңуінің бұзылуына, тыныс алу жолдарының, көздерінің тітіркенуіне шағымдануда. Қауіптілік класстары: Cu – 2, CO – 4, SO₂ – 3, NO₂ – 2, H₂S – 2.

Сұрақтар:

6. Қандай ластау көздері анықталып отыр?

7. Қандай ластаушылар жедел және созылмалы әсер етеді?

8. Ластаушыларды және адам денсаулығына әсерін айтып беріңіз.

9. Қандай ластаушылар абиоттық, биоттық және антропогендік факторларға жатады?

10. Атмосфераның ластануы халық денсаулығына қалай әсер етеді?

 

№4 есеп. Түсті металлургия ауданының қорғасын-мырыш комбинатынан 1,5-2,0 км және ЖЭС-нан 0,5 км қашықтықта атмосфера көміртек тотығымен – 5,0 мг/м³ (ШРЕК – 3,0), азоттың екі тотығымен – 0,4 мг/м³ (ШРЕК – 0,04), қорғасынмен – 0,004 мг/м³ (ШРЕК –0,0003) ластанған. Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы 80-85%, желсіз. Тұрғындар тамақ кебуіне, көздерінің, мұрындарының тітіркенуіне, терілерінің қышуына шағымдануда. Қауіптілік класстары: СO – 4, Pb – 1, NO₂ – 2.

Сұрақтар:

6. Қандай ластаушылар жедел және созылмалы әсер етеді?

7. Ластаушыларды және адам денсаулығына әсерін айтып беріңіз.

8. Қандай ластау көздері анықталып отыр?

9. Қандай ластаушылар адам ағзасына спецификалық және спецификалық емес әсер етеді (қандай аурулар туындайды)?

10. Қандай ластаушылар абиоттық, биоттық және антропогендік факторларға жатады?

 

№5 есеп. Биосфераның жылыжайлық газдармен антропогенді ластануынан туындап, парниктік эффектке әкелеліп отырған биосфералық үрдістердің өзгеруіне баға беру.

Күн сәулелерінің барлық түрлері (ультракүлгіннен бастап инфрақызылға дейін) жерге жетіп оны қыздырады. Соңғысы, жиналған жылу энергиясын ИҚ-сәулесі түріне айналдырып космосқа қайта сәулелендіреді. Қайта сәулеленген ИҚ-сәулелер қарқынды түрде кейбір газдармен сіңіріледі (СО₂, СН₄, NO₂, фреондармен). Көрсетілген жылыжайлық деп аталатын газдар, атмосферада жылыжайлық әйнек қызметін атқарады: күн радиациясын жерге өткізіп, бірақ Жердің жылулық сәулеленуін шығармайды. Соның салдарынан температура жоғарылап, ауа райы мен климат өзгереді.

Жылыжайлық эффект деп, жылулық тепе теңдіктің өзгеруіне байланысты планетада температураның жаһандық жоғарылап, атмосферада жылыжайлық газдардың шоғырлануы болып саналады.

Негізгі жылыжайлық газ көміртектің диоксиді: әртүрлі мәліметтерге жүгінсек, оның жылыжайлық эффектке үлесі 50-65 %. Басқа жылыжайлық газдарға метан (шамамен 20%), азот оксиді (шамамен 5%), озон, фреондар (хлорфторкөміртегі) және басқа газдар (шамамен 10-25 %). Жалпы жылыжайлық газдардың 30 түрі белгілі, олардың жылулық эффектісі атмосферадағы көлемімен ғана емес, сонымен бірге бір молекулаға шаққандағы белсенділік қозғалысымен де сипатталады. Егер берілген кµрсеткіштер бойынша СО₂ бірлік деп алсақ, онда метан үшін ол 25 тең, азот оксиді -165, ал фреон үшін – 11000.

Атмосфераға СО₂ түсуінің негізгі антропогенді көздері құрамында көмірі бар жанғыштарды жағу (көмір, мұнай, мазут, метан т.б.). Қазірде тек жылу энергетикасының өзінен ғана атмосфераға 1 т. көміртегі бір адамға шаққандағы/жыл бөлінеді; XXI ғасырдың бірінші жүзжылдығында тастандылар 10 млрд. т. жетеді. Ю.В.Новиков (1998 г.) бойынша, СО₂ жаһандау тастаудың кейбір мемлекеттер үлесі: АҚШ – 22%, Рессей мен Қытай – по 11%, Германия мен Япония – 5%-дан, қалған мемлекеттер шамамен - 46%.

Жылыжайлық эффекттің салдарынан Жердің жылдық орташа температурасы соңғы жүзжылдықта шамамен 0,3 - 0,6^оС көтерілген. Қазіргі кезде СО₂ концетрациясы жылына 0,3 - 0,5 % жылдамдықпен жоғарылап отыр. Басқа да жылыжайлық газдардың құрамының жоғарылауы: бір жыл ішінде, мета­н - 1 %, азот оксиді - 0,2 %.

Кейбір мәліметтер бойынша, жылыжайлық газдардың құрамының екі еселенуі осы ғасырдың екінші жартысында болуы мүмкін, ол планетаның орташа жылдық температурасын 1-3,5^оС көтереді.

Әлемдік мұхиттардың деңгейінің көтерілуіне әкелетін, климаттың жаһандық жоғарылауы, ғалымдардың ұйғаруы бойынша, бөлек экожүйелер үшін ғана емес, сонымен қоса бүкіл биосфера үшін ең үлкен апат деп саналынады:

5. Мұхит деңгейінің 1,5 - 2 м. көтерілсе, шамамен 5 млн. км², құнарлы және қалың елді жерлер судың астында қалуы ықтимал. Ол жерлерде 1 млрд. адам тұрады және ауылшаруашылықтық өнімнің көп бөлігі жиналады. Тұрғындардың аралдың ішкі бөліктеріне қарай көшіру әскери ұрыс керістерге және әлеуметтік қозғалысқа әкелуі мүмкін.

6. Климаттың жылынуы тек мұхит деңгейінің көтерілуімен ғана емес, сонымен бірге, ауа райының тұрақсыздығына, табиғи аймақтардың жылжуына, дауыл мен борандың көбеюіне, жануарлар мен өсімдіктердің қырылуына әкеледі. Осының нәтижесінде, азық-түлік мәселесінің күрт нашарлауы мүмкін.

7. Полюстер мен экватордағы темепература айырмашылығының азаюынан (негізінде, полюстердің қатты жылынуынан) мәңгі мұз болып жатқан топырақтар еріп, олардан метанның үлкен мөлшері бөлінеді де, жылыжайлық эффект күшейе түседі.

8. Климаттың өзгеруінен, оңтүстік аймақтарда жылулық күйзелістерге, сонымен бірге аурудың көп түрлерінің таралуына әкеліп, адамзат денсаулығына жағымсыз әсер көрсетеді.

Жоғарыда айтылғанның бәрі, климаттың өзгеруі мәселелері бойынша халықаралық конференцияда (Торонто, 1979 г.) «...жылыжайлық эффекттің салдары, тек жаһандақ ядролық соғыспен ған салыстырыла алады» деп мәлімденді.

Сұрақтар:

5. Жылыжайлық эффект кезінде, тірі заттардың қандай функциялары бұзылады?

6. Адамның іс әрекеті салдарынан қандай заттар айналымы бұзылып, жылыжайлық эффект туындайды, неге?

7. Жылыжайлық эффект кезінде биосфера өнімділігі мен түрлік әртүрлілік қалай өзгереді?

8. Жылыжайлық эффектінің пайда болуы, биосфераның гомеостатикалық механизімінің бұзылуына әкелуі мүмкін бе?

№6 есеп.Зыряновка қаласының ағынды сулары су жинайтын құбырларға және Березовка өзеніне құйылады. Березовка өзненіне ағынды судың келіп құятын жерінен төмнірек су алып тексергенде, онда: Сынап-0,0006 мг/л (1 лкассты зияндылық); қорғасын-0,06 мг/л; кадмий-0,003 мг/л; цианидтер-0,5 мг/л (2 кластық зияндылық); коли-индексі-2380000, иісі-4 балл, БПК-10 мг/л, еріген оттегі-0,5-1,0 мг/л.

Ағынды судың құятын жерінен төменде және жоғарыда тұратын тұрғындардың ауыру жиілігі (1000 тұрғын).

Нозологиялық формалары	Ағынды құйылатын жерден жоғары	Ағынды құйылатын жерден төмен
1990 ж	1995 ж	1990 ж	1995 ж
1. Жүрек қан тамыр аурулары		144,7	216,7
2. Жоғары тыныс алу жолдарының жедел инфекциялары	164,7		165,3
3. Жедел бронхиттер	14,5	20,5	10,4	15,8
4. Пневмониялар	12,3	18,7	10,7	11,2
5.Оостеохондропатиялар	12,1		33,4	89,5
6. Тері және тері асты май қабаты аурулары	16,8	4,6	67,9	130,9
7. Өт қапшығының аурулары	16,4			35,2
8. Ішектің жедел инфекциялары	160,4	170,8	250,1	320,8

Сұрақтар:

5. Судың қандай ластау түрлері орын алып тұр?

6. Негізгі су ластау көздері қандай?

7. Қандай ластаушылар абиоттық, биоттық және антропогенді факторларға жатады?.

8. Судың ластау көрсеткіштері тұрғындар денсаулығына қалай әсер етуі мүмкін?

 

№7 есеп.Антропогенді салмақтың артуына байланысты (атмосфералық ластануы, ағынды сулар) Шығыс қазақстан аймағында су қолданатын тұрғындарға полтенциалды зиян келтіреді. Металл өнідеретін комбинаттардың ағынды сулары Ертіс өзеніне ағуда. Ал тұрғындар Ертістің суын фильтрациялап ішуде. Тексерілген судың концентрациясы: берилий-0,0001 мг/л, мышьяк-0,04 мг/л, қорғасын-0,09 мг/л, кадмий-0,002 мг/л, цинк- 1,5, мг/л. Класс бойынша қауіптілігі: Ві, Cd, Pb, As-2, Zn-3.

Сұрақтар:

5. Судың қандай ластау түрлері орын алып тұр?

6. Негізгі су ластау көздері қандай?

7. Қандай ластаушылар абиоттық, биоттық және антропогенді факторларға жатады?.

8. Судың ластау көрсеткіштері тұрғындар денсаулығына қалай әсер етуі мүмкін?

 

№8 есеп. Ауылды жерлерінің тұрғындары ішетін суды үйінің қасындағы құдықтардан алады. Мал шаруашылығының қалдықтарын тұрғын үйлердің қасына әкеліп жинайды. Құдықтардың суын тексергенде, онда аммиак-3-5 мг/л, фосфаттар-0,06 мг/л, нитраттар-40 мг/л, нитриттер-5 мг/л, хлоридтер-450 мг/л, коли-индекс-50 БГКП (қалыпты-10 БГКП) 1 литрде анықталады.

Сұрақтар:

5. Судың қандай ластау түрлері орын алып тұр?

6. Негізгі су ластау көздері қандай?

7. Судың ластау көрсеткіштері тұрғындар денсаулығына қалай әсер етуі мүмкін?

8. Қандай гигиеналық шаралар жүргізу тиіс?

 

 

№9 есеп.Ауылдық елді мекеннің тұрғындары ауыз су ретінде үйлердің жанындағы шахталық құдық суын қолданады. Мал шаруашылығының қалдықтары тұрғын ғимараттарының маңында жиналады. Құдық суында аммиак – 3-5 мг/л, фосфаттар – 0,06 мг/л, нитраттар – 40 мг/л, нитриттер – 5 мг/л, хлоридтер – 450 мг/л, коли-индекс – 50 БГКП анықталды.

(норма – 10 БГКП) 1 литрде.

Сұрақтар:

5. Судың қандай ластау түрлері бар?

6. Қандай негізгі ластау көздерін көріп отырсыз?

7. Заттардың ШРЕК жоғары концентрациясын анықтау.

8. Судың ластау көрсеткіштері тұрғындар денсаулығына қалай әсер етуі мүмкін?

 

№10 есеп. Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

№	Бақылау нысандары	Адамның аймақта болу ұзақтығы	Атмосфера ластануының сандық көрсеткіші (Р)	Ингаляциялық жүктеме (S) S = «Р» * t
Сағатпен	Тәулік бойында	ШРЕК сандық көрсеткішінің жоғарылауы	Тәулігінде	%
	Өндірістік аймақ		0,33
	Тұрғын үйлер аймағы		0,5
	Автокөлік салоны	1,5	0,063
	Рекреациялық аймақ (таза ауада жүруі)	2,5	0,104

Сұрақтар:

8. Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

9. Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

10. Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

11. Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

12. Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

13. Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, инголяциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

14. Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?

№11 есеп. Ірі қала жағдайларында атмосфераның химиялық заттармен ластануы бойынша сандық көрсеткіші берілген (Рс.к.): ЖЭС шығарындылары аймағында, түсті металлургия және автокөліктерден әртүрлі қашықтықта. Атмосфераның негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, көміртек тотығы, күкірттің екі тотығы, азоттың екі тотығы, күкіртті қышқыл. Қала таулар арасындағы шұңқырда орналасқан.

Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

№	Бақылау нысандары	Адамның аймақта болу ұзақтығы	Атмосфера ластануының сандық көрсеткіші (Р)	Ингаляциялық жүктеме (S) S = «Р» * t
Сағатпен	Тәулік бойында	ШРЕК сандық көрсеткішінің жоғарылауы	Тәулігінде	%
	Өндірістік аймақ		0,33
	Тұрғын үйлер аймағы		0,5
	Автокөлік салоны	1,5	0,063
	Рекреациялық аймақ (таза ауада жүруі)	2,5	0,104

Сұрақтар:

8. Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

9. Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

10. Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

11. Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

12. Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

13. Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, инголяциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

14. Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?

№12 есеп. Ірі қала жағдайларында атмосфераның негізгі ластау көздері: ЖЭС, түсті металлургия, автокөлік. Қала таулар арасындағы шұңқырда орналасқан, нашар желдетіледі. Атмосфераның негізгі ластаушылары Рb, Cd, Zn, Cu, Ni, көмiртектiң тотықтары, күкiрттiң екi тотығы, азотты екi тотық, күкiрттi қышқыл. Жел тұрғын үйлер аймағына бағытталаған.

Қалада автокөліктің басымдылығы, өндіріс орындарының маңында ағаштардың жойылуы байқалып отыр. Таңғы сағаттарда (жазда) желсіздік, тұман, жерүстілік инверсиялар байқалуда. Қала тұрғындарында тыныс алу мүшелері ауруының көбеюі, қан-тамыр және жүйке-жүйе аурулары, созылмалы ауруларының қозуы (бронхиттер, бронхиалды астма, бүйрек т.б.) байқалып отыр. Тұрғындар өнеркәсіптер мен автокөліктерден шығатын шуға шағымдануда.

№ п/п	Бақылау нысандары	Атмосферада Рb нақты концентрациясы (мг/м3)	Адамның тыныс алуындағы ауа көлемі (м3/сут)	Өкпемен Рb жұтуы (%)	Нақты ингаляциялық жүктеме Рb (мг/сут)	Адам ағзасына бір тәулікте түсу мүмкіндігі ( мг/тәул. 0,007 мг/кг дене салмағына)
	Промышленная зона	0,03				0,43
	Жилая зона	0,003				0,43
	Салон автотранспорта	0,0004				0,43
	Рекреационные зоны (пребывание на свежем воздухе)	0,0001				0,43

Сұрақтар:

8. Қала қоршаған ортасының негізгі антропогенді ластауыш көздері?

9. Қала атмосферасының негізгі химиялық ластаушылары?

10. Қала атмосферасының негізгі физикалық ластаушылары?

11. Қала атмосферасының ластануына қандай ауыр металдар негізгі үлес қосады?

12. Қала қоршаған ортасының ластануының экологиялық салдары, әсер ету факторлары?

13. Қандай факторлар тұрғындар денсаулығына зиянды әсер етеді, инголяциялық жүктеменің салыстырмалы салмағы (болған орнынан бастап)?

14. Қала қоршаған ортасының сапасын жақсарту бойынша қандай алдын алу шаралары қажет?