рефераты конспекты курсовые дипломные лекции шпоры

Раздел Образование
/
Mafkuraning kelib chiqishi, uning tuzilishi, tarkibiy tuzilishi va rivojlanish dinamikasi.

Реферат Курсовая Конспект

Выберите учебное заведение

Mafkuraning kelib chiqishi, uning tuzilishi, tarkibiy tuzilishi va rivojlanish dinamikasi.

Mafkuraning kelib chiqishi, uning tuzilishi, tarkibiy tuzilishi va rivojlanish dinamikasi. - раздел Образование, ХОRAZMIY NОMLI URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI Mafkuraning Kelib Chiqishi –Aosan Quyidagi Bosqichlarda ...

Mafkuraning kelib chiqishi –aosan quyidagi bosqichlarda amalga oshadi:

Fоя тушунчаси: Ғоя – инсон тафаккури маҳсули бўлиб, муайян мақсадни амалга ошириш учун нарса ва ҳодисалар тўғрисида илгари сурилган изчил фикрлар шакли. Fоя – инсон тафаккурида вужудга келадиган, ижтимоий характерга эга бўлган, руҳиятга кучли таъсир ўтказиб, жамият ва одамларни ҳаракатга чорлайдиган, мақсад-муддао сари етаклайдиган кучли, теран фикр. Инсон онгининг маҳсули сифатида ғоялар тушунча ва фикрлар ёрдамида ифода этилади. Ғоя – бу ёки бу ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий ҳаётдаги воқеа-ҳодисаларни ё қўллаб-қувватлайди, ҳимоя қилади ёки рад этиб унга қарши курашишга даъват қилади. Fоя - инсон тафаккури маҳсули, миллий ғоя эса миллат тафаккурининг маҳсулидир. Fоя - объектив воқелик ҳодисаларининг инсон тафаккурида акс этишидир. Fоялар дунёни ўрганишга ва амалий ўзгарувига хизмат қилади.

Ҳар қандай тушунча, фикр ва қараш ҳам миллий ғоя бўла олмайди. Чунки шахсий фикр - ўзига хос бир қарашдир, ижтимоий фикр эса - воқеликка нисбатан ўзгариш ёки ҳаракатни тақозо этадиган фаол муносабатни ифодалайди. Fоя ана шу муносабатни ҳаракатга, жараёнга, зарурат туғилганда эса, бутун бир давр тарихига айлантиради.

Муайян бир ғоя дастлаб бирон-бир шахснинг онгида пайдо бўлади. Айни пайтда у юксак ижтимоий мазмунга эга бўлгани, жамиятнинг тараққиёт йўлидаги эзгу интилишларини акс эттиргани боис умуминсоний ҳақиқатга айланади. Масалан, ўрта асрларда жаҳолат ва инквизиция шахснинг орзу-интилишлари, эркинлиги ва ташаббускорлиги йўлида тўсиқ бўлиб турган пайтда поляк олими Николо Коперник Ернинг Қуёш атрофида айланишига доир гелиоцентризм назариясини олға сурди. Бу ғоя ҳам, аввало, бир жасоратли шахс қалбидаги интилишлар ифодаси сифатида пайдо бўлган, кейинчалик эса бутун дунёда эътироф этилиб, илмий тафаккурнинг таркибий қисмига айланган.

Fоя - мафкура - ижтимоий онг формаларидан бири бўлиб, у ҳар қандай жамиятнинг устқурмасида ўз ифодасини топади. Fоя - мафкура фалсафий тушунча бўлиб, маълум мақсадга қаратилган инсон ақл-заковатини ифода этувчи ғоялар ва қарашлар йиғиндисидир. Аммо, ҳар қандай фикр ва қараш ҳам ғоя бўла олмайди. Fоя инсон онгида пайдо бўлсада инсон ва жамият руҳиятига сингиб боради. У одамнинг ички дунёсига кириб бориб, уни ҳаракатга келтирувчи, етакловчи кучга айланади.

Мафкура муайян ижтимоий гуруҳ, ижтимоий қатлам, миллат, давлат, халқ ва жамиятнинг эҳтиёжлари, мақсад-муаммолари, манфаатлари, орзу интилишлари ҳамда уларни амалга ошириш тамойилларини ўзида мужассам этадиган ғоялар тизимидир.

Инсон ҳаётида ҳам, жамият тараққиётида ҳам ғоялар муҳим ўрин тутади. Шу маънода, инсоният тарихи - ғоялар тарихидир.

Хўш, ғоя нима, нега унга бу қадар катта эътибор ва аҳамият берилади? Маълумки, ҳар қандай миллат ва халқ, ҳар қандай ижтимоий тузум ва давлат муайян бир тамойиллар ва қадриятлар асосида ҳаёт кечиради ҳамда ўз манфаатлари, мақсад-муддаолари, орзу-интилишларини кўзлаб ҳаракат қилади. Бинобарин, улар ҳаётдаги маълум бир мафкурага таянади.

Умуман, ғоя - бу тадқиқот мақсадини, унинг йўналиши ва моҳиятини ифодалайдиган илмий билиш шаклидир. Fоя ўз табиатига кўра бирор фикрдир, у тадқиқотчи миясида унинг амалий ва назарий фаолияти асосида пайдо бўлиб, борлиқнинг тўғри ёки хато инъикосидир.

Илмий билишда ғоя муҳим роль ўйнайди. Fоялар табиатига кўра: а) илмий ғоялар; б) бадиий ғояларга бўлинади. Fоялар характерига кўра: а) борлиқнинг тўғри, реал инъикосидан иборат ғоялар, б) борлиқнинг хато ёки фантастик инъикосидан иборат ғоялар. Шунингдек, ғоялар: а) прогрессив ва б) реакцион ғояларга ҳам бўлинади. Прогрессив ғоялар илмий билишни ривожлантиришга хизмат қилса, реакцион ғоялар унга тўсқинлик қилади.

Хўш, мафкура нима, у қандай ғоялар асосида шаклланади ва қай тарзда жамиятни ҳаракатга келтиради? Нега айрим мафкуралар баъзи миллатларнинг, юксалишига сабаб бўлса, айримлари бутун-бутун халқларни инқироз ва таназзулга дучор этади? «Миллий истиқлол ғояси» бўйича мазкур маъруза матнлари айнан шу ва шу каби масалалар талқинига бағишланган.

Маълумки, инсон ўзининг ақл-заковати, иймон-эътиқоди ва ижодий меҳнати билан бошқа барча тирик жонзотлардан фарқ қилади.

Инсон - онгли мавжудот. Онгни шартли равишда икки катта қисмга бўлиш мумкин: биринчиси, инсоннинг руҳий олами: иккинчиси - фикрий олам, яъни тафаккур оламидир. Руҳий олам (бу соҳани руҳшунослик илми - психология тадқиқ этади) ўз таркибига сезгилар, идрок, тасаввур, кечинма, ҳис-ҳаяжон, диққат, хотира ва бошқаларни қамраб олади. Тафаккурнинг мантиқий шаклларига тушунча, ҳукм ва хулоса киради (буларни логика, яъни мантиқ фани ўрганади).

Фалсафанинг олтин қоидаларидан бири - тил ва тафаккур бирлигидир. Тилнинг энг бирламчи маҳсули сўз бўлгани каби, тафаккурнинг дастлабки шакли - тушунчадир. Тушунчалар бир ёки бир неча сўзлар билан ифода-ланади; аммо ҳар қандай сўз ҳам тушунча бўла олмайди. Сўзлар воситасида англатилган фикр гап деб аталишини биз бошланғич синфларданоқ бил-ганмиз.

Инсон тафаккури воқеликни идрок этиш мобайнида турли фикрлар, қарашлар, ғоялар ва таълимотлар яратади. Бинобарин, ғоялар ҳам инсон тафаккурининг маҳсулидир. Лекин тафаккур яратган ҳар қандай фикр ёки қараш, мулоҳаза ёки нуқтаи назар ғоя бўла олмайди. Фақат энг кучли, таъсирчан, залворли фикрларгина ғоя бўла олиши мумкин.

Fояларнинг оддий фикрлардан фарқи яна шундаки, булар гарчи тафаккурда пайдо бўлса-да, инсон (ва жамият) руҳиятига, ҳатто туб қатламларига ҳам сингиб боради. Fоя шундай қувватга эгаки, у одамнинг ички дунёсигача кириб бориб, уни ҳаракатга келтирувчи, мақсад сари етакловчи руҳий-ақлий кучга айланади.

Жаҳон тажрибасига назар ташласак, бутун дунё тараққиётига улкан таъсир кўрсатган назария, таълимот ва мафкураларни яратиш учун инсоният тарихининг турли даврларида улкан ақл-заковат, истеъдод ва теран тафаккур эгалари мислсиз заҳмат чекканини кўрамиз. Сократ ва Платон, Конфуций ва Нажмиддин Кубро, Алишер Навоий ва Махатма Ганди каби буюк мутафаккирлар фаолияти бунинг яққол тасдиғидир.

Fоя моҳиятан ижтимоий характерга эга. Муайян ғоялар одатда алоҳида олинган шахс онгида шаклланади, кейинчалик эса жамиятнинг турли қатлам-ларига тарқалади, турли элатлар ва миллатлар орасида ёйилади. Мустақил ҳаётга қадам қўяётган янги авлод жамиятда мавжуд ғоялар таъсирида тарбияланади, муайян қарашлар ва ғояларни ўз эътиқодига сингдиради, ўз навбатида янги ғояларни яратади ва тарғиб этади.

Ҳар бир нарсанинг ўз ибтидоси ва интиҳоси бўлади. Fоялар ҳам ўз «умри»га эга. Улар ҳам маълум маконда ва замонда пайдо бўлиши, жамият ривожига муайян ҳисса қўшиши, кишиларнинг онги ва қалбидан жой олиши, ўз умрини яшаб, жозиба кучи ва қувватини йўқотгач, тарихий хотирага айланиши ҳам мумкин. Fояга таъриф бериш учун унинг моҳиятини намоён этадиган асосий хусусиятларини санаб ўтиш лозим бўлади. Fоянинг энг муҳим хусусияти - инсонни ва жамиятни мақсад сари етаклайдиган, уларни ҳаракатга келтирадиган, сафарбар этадиган куч эканидадир.

Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, ғоядеб, инсон тафаккурида вужудга келадиган, ижтимоий характерга эга бўлган, руҳиятга кучли таъсир ўтказиб, жамият ва одамларни ҳаракатга келтирадиган, уларни мақсад-муддао сари етаклайдиган улуғвор фикрга айтилади.

Mafkuraning tuzulishi –xususida to’xtalsak, bilamizki jамият мафкурасиз бўлмайди. Чунки ҳар бир давлат мустақил тараққиёт ва ривожланиш йўлини танлаб олар экан, ўз тараққиёт дастури, қараши, амалга ошириш тамойиллари, концепциясига эга бўлмасдан ўз истиқболини аниқ кўра олмайди.

Ҳар қандай назария ёки таълимот бир тизимга солинган ғоялар мажмуидан иборат бўлади. Дунёқарашнинг негизини ва муайян ишонч-эътиқоднинг асосини ҳам ғоя ташкил этади. Одамлар, ижтимоий синф ва қатламларнинг, миллат ва давлатларнинг манфаатлари ва мақсадлари ҳам ғояларда ифода этилади.

Ўз олдига қўйган мақсади, қандай жамият қурмоқчи экани, бунга қандай йўллар ва воситалар билан эришмоқчи бўлаётгани ҳақидаги ғоялар тизими ҳар бир миллат, халқ ва жамиятнинг миллий мафкурасининг асосини ташкил этади.

Мафкура(араб. - фикрлар мажмуи, нуқаи назарлар, эътиқодлар тизими) – муайян ижтимоий гуруҳ ё қатламнинг, миллат, жамият ёки давлатнинг манфаатлари, орзу-истак, мақсад ва интилишларини, ижтимоий-маънавий тамойилларини ифода этадиган ғоявий-назарий қарашлар ҳамда уларни амалга ошириш усул ва воситалари тизимидир. Унда манфаатлари ифодаланаётган куч ва қатламларнинг ўтмиши, бугунги куни ва истиқболи ўз ифодасини топади.

Mafkuraning tarkibiy tuzulishi - Мафкура (араб. «мафкура» – фикрлар, нуқтаи назарлар ва эътиқодлар тизими, мажмуи) – жамиятдаги муайян сиёсий, ҳуқуқий, ахлоқий, диний, бадиий, фалсафий, илмий қарашлар, фикрлар ва ғоялар мажмуи.

Мафкура кенг маънода: ижтимоий борлиқнинг жамият ҳаётининг маънавий-сиёсий инъикосидир, унинг инсон онгида акс этиши, инсон томонидан англаниб, бутун тизим ҳолига келтирилиши ва бу тизимнинг Амалий фаолиятда назарий асос ҳамда руҳий таянч бўлиб хизмат қилишидир.

Mafkuraning rivojlanish dinamikasi -xususida aytish mumkinki, mуайян бир ғоя дастлаб бирон-бир шахснинг онгида пайдо бўлади. Айни пайтда у юксак ижтимоий мазмунга эга бўлгани, жамиятнинг тараққиёт йўлидаги эзгу интилишларини акс эттиргани боис умуминсоний ҳақиқатга айланади. Жаҳон тажрибасига назар ташласак, бутун дунё тараққиётига улкан таъсир кўрсатган назарий таълимот ва мафкураларни яратиш учун инсоният тарихининг турли даврларида улкан ақл-заковат, истеъдод ва терак тафаккур соҳиблари мислсиз заҳмат чекканини кўрамиз. Суқрот ва Платон, Конфуций ва Зардушт, Алишер Навоий ва Махатма Ганди каби буюк мутафаккирлар фаолияти бунинг яққол тасдиғидир.

Муайян тарихий даврларда баъзи мафкуралар давлат идеологияси даражасига кўтарилган. Замонлар ўтиши билан уларнинг айримлари ўз мавқеини йўқотган, лекин миллат маънавиятининг таркибий қисми сифатида сақланиб қолган. Халқ улардан қувват олган, маънавий озиқланган, улар орқали ўз қадриятларини сақлаган.

Mafkuraning asosiy strukturaviy komponentlari – asosan quyidagilardan iborat bo’ladi:

1 – fikr -dastlab biror bir individ ongida vujudga keladi va o’zida yangilikni tashuvchi xarakterga ega bo’ladi.

2 – g’oya – fikr ko’pchilikning ongiga singadigan bo’lsa va u insonlarni muayyan maqsad sari birlashtirib, safarbar etadigan bo’lsa u g’oyaga aylanadi.

3 – mafkura –davlat va jamiyat taraqqiyotiga hizmat qiladigan g’oyalar majmuidan kelib chiqadi va butun jamiyatga tadbiq etiladi.

4 – tizim– mafkura asosida davlatda aniq pozitsiyaga asoslangan tizim ishlab chiqiladi.

5 – siyosat – mafkuraga asoslangan tizim asosida har bir davlat o’z ichki va tashqi siyosatini olib boradi.

Mafkuralar tipologiyasi va klassifikatsiyasi –xususida aytish mumkinki, g’оя ва мафкура хусусидаги кейинги йилларда чоп этилган адабиётларда ғояларнинг мазмун ва намоён бўлиш шакллари тамойили асосида илмий, фалсафий, диний, бадиий, ижтимоий-сиёсий, миллий ва умуминсоний ғояларга туркумлаштирилган. Дарҳақиқат, ғояларни шаклий, мазмуний, социал-этник, кўламий ва бошқа тамойиллар асосида қуйидагича туркумлаштириш мумкин:

-фан ғоялари (табиий-илмий ёки ижтимоий-гуманитар, асосланган ёки гипотетик, ҳақиқий ёки янглиш, нисбий ёки мутлақ ва ҳоказо);

-диний ғоялар (ваҳий ёки ваҳий бўлмаган, политеистик ёки монотеистик каби);

-фалсафий ғоялар (идеалистик ёки материалистик, теистик ёки атеистик, монистик ёки дуалистик, плюралистик каби);

-бадиий-нафосат ғоялари (гўзаллик ёки хунуклик, улуғворлик ёки тубанлик, фожиавийлик ёки кулгилилик каби);

-ахлоқий ғоялар (эзгулик ёки ёвузлик, яхшилик ёки ёмонлик каби);

-ҳуқуқий ғоялар (ҳақлик ёки ноҳақлик, тенглик ёки тенгсизлик каби);

-социал-сиёсий ғоялар (гуруҳий, табақавий, синфий, партиявий, миллий, умуминсоний каби);

-маҳаллий, минтақавий, умумбашарий ва бошқа ғоялар.

Адабиётларда ғояларни уларнинг инсон ва жамиятга таъсир қилиш хусусиятлари тамойилига кўра, уларнинг намоён бўлиш шакллари икки туркумга - бунёдкор ва вайронкор ғояларга ажратилади. Хусусан, тараққиётга хизмат қилувчи, жамият ва инсонни эзгуликка ундовчи ғоялар сифатида озодлик ва мустақиллик, тинчлик ва адолат, тенглик ва ҳамкорлик, дўстлик ва бирдамлик, ҳурфикрлилик ва маърифатпарварлик, бағрикенглик ва халқпарварлик, ватанпарварлик ва инсонпарварлик ғоялари қайд этилади. Жамият, халқ ва давлатларнинг таназзулига сабаб бўлувчи, ғайриинсоний мақсадларга хизмат қилувчи вайронкор ғоялар сифатида эса - мустабидлик ва босқинчилик, террорчилик ва ақидапарастлик, жаҳолатпарастлик ва ирқчилик, миллатчилик ва маҳаллийчилик, ватансизлик ва ёвузлик ғоялари санаб ўтилади. Шунингдек, мафкуралар ҳам ижобий натижа берувчи бунёдкор мафкураларга ва салбий натижа берувчи вайронкор мафкураларга туркумлаштирилган. Прогрессив, либерал, тадрижий ва реал (амалий) мафкуралар ижобий натижа берувчи бунёдкор мафкуралар сифатида, регрессив, мустабид, инқилобий ва утопик (ҳаёлий) мафкуралар эса - салбий натижа берувчи вайронкор мафкуралар сифатида таснифланади.

4. Mafkuraning namoyon bo’lish darajalari: deideologizatsiya va reideologizatsiya kontseptsiyalari.

Mafkuraning namoyon bo’lish darajalariga - ko’ra, ya’ni geopolitik jihatdan qanchalik hudud aholisi ongiga ta’sir qilish jihatidah mafkuralar asosiy quyidagi turlarga bo’linadi:

1 – zonal mafkuralar: bu muayyan millat yoki davlat aholisiga ta’sir qiluvchi va ularni o’z ketidan ergashtiruvchi, ularning o’tmishi va kelajagini ifodalovchi va aynan muayyan bir davlat yoki milat madaniyatiga, ma’naviyatiga, mentalitetiga aylangan milliy mafkuralar tushuniladi.

2 – regional mafkuralar: bu muayyan qit’a yoki mintaqaga tegishli bo’lgan va shu hudud aholisiga ta’sir qiluvchi va ularni o’z ketidan ergashtiruvchi, ularning o’tmishi va kelajagini, mavjud muammolarini ifodalovchi hamda shu mintaqa madaniyatiga, ma’naviyatiga, mentalitetiga va yashash tarziga aylangan milliy mafkuralar tushuniladi

3 – global mafkuralar: bu butun dunyo yoki yer shari aholisiga ta’sir qiluvchi bunyodkor va vayronkor g’oyalar majmui tushuniladi. Bunday mafkuralar doimiy ravishda dunyo aholisining diqqat-markazida turadi va ularning yashash tarziga, fikrlash tarziga ijobiy va salbiy ma’noda ta’sir qilib, dunyoning mafkuraviy jihatdan manzarasini ko’rsatib turuvchi mafkuralar hisoblanadi.

Kontseptual-nazariy mafkuralar – jumlasiga, ya’ni dastlab kontseptual asosga ega bo’lgan nazariyasi yaratilib turib, keyinchalik hayotga tadbiq etilgan mafkuralarni kiritish mumkin bo’ladi. Bunday mafkuralar jumlasiga kommunizm, fashizm, fundamentalizm, shovinizm va shu kabi bir qancha mafkuralarni kiritish mumkin.

Chunki bu mafkuralar nazariy jihatdan o’zining asoschilariga, ya’ni nazariyotchilariga ega bo’lib, ularni ijtimoiy hayotda qo’llashda aynan ana shu asoslarga tayaniladi va ularning ilgari surgan g’oyalari ushbu mafkuralarni qo’llovchilar uchun dasturiy amal bo’lib hisoblanadi.

Siyosiy-dasturiy mafkuralar - jumlasiga aynan siyosiy maqsadlarni ko’zlovchi, muayyan davlat yoki hudud siyosiy rejimini mafkuraviy jihatdan o’zgartirish g’oyalariga asoslanuvchi va uni amalga oshiruvchi siyosiy mafkuralar tushuniladi.

Bunday mafkuralardan biri totalitarizm ( lot. “totalis” – kuch, barcha degan ma’noni anglatadi) davlat boshqaruvining maxsus shakli sifatida siyosiy jihatdan jamiyat hayoti, inson huquqi va erkinliklarini mutlaq nazorat ostida bo’lishini anglatadi. Totalitarizmda faqat bitta siyosiy kuch yoki partiya mamlakat aholisining hohish irodasini himoya qilishi ta’kidlanadi, aslida esa hokimiyatni egallab olgan bir guruh maslakdosh kishilar diktaturasi o’rnatladi va ular cheksiz vakolatga ega bo’ladilar.

Bunday hususiyatga ega bo’lgan mafkuralardan yana biri bu avtoritarizm hisoblanadi. Bunday jamiyatda butun davlat siyosati yakka shaxs qo’lida to’planadi va uning qarashlari va manfaatlariga bo’ysundiriladi.

Hissiyotga bevosita ta’sir qiluvchi ommaviy mafkuralar – jumlasiga asosan “Ommaviy madaniyat” niqobi ostidagi mafkuralarni kiritish mumkin.

Оммавий маданият шаклланишининг илдизлари жамият тузилмасининг мавжудлигига бориб тақалади. Хосе Ортега и Гассет халқни ижодий имкониятларга боғлиқ равишда табақалаштиришга бўлган ёндашувни шакллантириб берган эди. Бундай ҳолда камчиликни ташкил этган “ижодий элита (киборлар)” - ҳамда “омма” – аҳолининг миқдор жиҳатидан асосий қисмига оид тасаввур юзага келади. Демак, мос равишда “киборлар маданияти” ҳамда “омма”, яъни оммавий маданият тўғрисида сўзлаш мумкин бўлади. Ана шу даврда маданият юзага келиб, бу тўлақонли таълим олиш имкониятига эга, аммо элитага оид бўлмаган янги ижтимоий қатламлар шаклланиши туфайли рўй берди.

XX аср бошида оммавий жамият ва у билан боғлиқ тарзда оммавий маданият турли соҳага оид йирик олимлар тадқиқотлари мавзусига айланди: файласуф Хосе Ортега и Гассет (“Омма қўзғолони”), Карл Ясперс (“Давримиздаги маънавий вазият”), Освальд Шпенглер (“Европа таназзули”), социологлар Жан Бодрийар (“Бугунги кун фантомлари”), Питирим Сорокин (“Инсон. Цивилизация. Жамият”) кабилар. Оммавий маданиятни таҳлил қила туриб, уларнинг ҳар бири унинг тобора тижоратлашиб бораётганлигини қайд этади.

Санъат тўғрисида сўз юритар экан, Питирим Сорокин XX аср ўрталарига оид қуйидаги мойилликни қайд этади: “Кўнгилхушлик учун мўлжалланган товар сифатида санъат тобора кўпроқ савдо кишилари, тижорат манфаатлари томонидан ва мода талабларига мос равишда назорат қилиб борилмоқда... бундай вазият тижоратчиларни гўзаллик “шайдолари”, ҳакамларига айлантириб, ижодкорларни шуларнинг реклама ва оммавий ахборот воситалари орқали тиқиштирилаётган талабларига бўйсунишга мажбур қилмоқда”.

XXI аср бошида ҳам замонавий тадқиқотчилар худди шундай ҳодисаларни қайд этиб келмоқдалар. “Замонавий мойилликлар кумулятив тусга эга ва маданият ҳамда унинг асослари моҳиятига таъсир этган қатор ўзгаришлар келтириб чиқардилар. Шулардан асосийлари: маданиятнинг тижоратлашуви, демократлашув, ҳам илм-фан, ҳам техника соҳасида чегаралар мавҳумлашуви, – шунингдек асосий эътиборнинг моҳиятдан жараёнга кўчиши ва ҳ.к.”.

Фаннинг оммавий маданиятга муносабати ҳам ўзгариб бормоқда. Карл Ясперс оммавий маданиятни “санъат моҳиятининг тушкунлиги, инқирози” деб атаган бўлса, бу каби қарашлар 1960-1970 йиллар постмодернизм доирасида қайта кўриб чиқилиб, у кўплаб тадқиқотчилар учун оммавий маданият ва сайланма маданият қарама-қаршилигига чек қўйди.

Siyosiy mafkuraning ijtimoiy mohiyati – hususida to’xtaladigan bo’lsak, siyosiy mafkuralarning qanchalik xalqqa, uning manfaat va muammolariga mos kelishi mafkuraning ijtimoiy mohiyatini belgilab beradi. Bir so’z bilan aytganda har qanday siyoiy mafkura ham “islohat – islohat uchun emas, islohat – inson uchun” tamoyiliga mos kelishi kerak. Aynan siyosiy mafkuralarning ijtimoiylik darajasi ularning yashovchanligini belgilab beruvchi asosiy omil hisoblanadi.

Shu ma’noda aytish mumkinki, jamiyatimiz mafkurasi to’liq ushbu printsiplarga asoslanadi va ijtimoiy hamkorlik g’oyalarining muqaddasligini o’zida ifodalaydi.

Mafkura va ruhiyat – o’rtasidagi bo’g’liqlik masalasi ham o’ta murakkab bo’lib, bugungi kundagi ong va qalbga qaratilgan ruhiy ta’sirlar jumlasiga quyidagilarni kiritish mumkin:

1 - Рекруэтор (ингл, recruiter – “жамиятнинг янги аъзоси”). Рекруэтор жамиятнинг, гуруҳнинг янги аъзоси бўлиб, у махсус вазифани бажариш учун хизмат қиладиган, ўта кучли салоҳиятга эга бўлган шахсни англатади. Рекруэторлар одам ўғирлаш ёки ўзларининг рекруэтлар(қурбон)ини куч ишлатиб ўзига буйсундирмайдилар балки, улар гуруҳга янги аъзоларни типик конверсия(ишонтириш) методи асосида жалб қилади. Бу метод киши онгини савол бериш асосида назорат қилади.

Рекруэтлар – жамиятнинг кўнгилли аъзолари ҳисобланиб, улар кишининг инсонийлиги ва характерини бирор бир мафкурага қаратиш, ўзгартириш каби вазифаларни бажаради. Рекруэтлар оқимга ўзларининг оғир ҳаёт суқмоқларидан адашган ҳолда, олий ўқув масканларида ва ишда муваффақиятсизликка учраганда, фожиали воқеалар таъсирида кириб қолиши мумкин. Баъзи бир оқимдаги рекруэторлар ўзлари учун юклатилмаган вазифаларни ҳам бажарадилар, булар қотиллик, ўғирлик ва шу каби жиноят ишларидир. Диний экстремистлар ана шу манфур усулни қўллаб ёшларимизни йўлдан урмоқдалар.

2 - Седукция(ингл, seduction – “ундаш”, “кўндириш”)-бу тушунча замирида ёмон ишга ундайдиган, нотўғри йўлга бошлайдиган ғоя ётади. Бу ерда сўз асосан жинсий седукция ҳақида боради. Шу билан бирга, седукциянинг нисбатан тор маъносида бирор шахсни, агар у жинсий майл, хоҳиш-истак оғушида бўлмаганида асло танламайдиган йўлни, ишни танлашга жалб этиш, кўндириш ҳам тушунилади. Замонавий луғатларда берилишича, ушбу атама ҳар вақт ҳам салбий маъно касб этмай, балки ижобий хусусиятни ҳам англатиши мумкин. Седукция тушунчаси кўпроқ бадиий адабиётларда учрайди.

Масалан, “1001 кеча” асарида ҳикоя қилувчи малика Шаҳризода, ўз эртаклари билан Ҳалифани ҳикояларига седукция қилган, дейиш мумкин.

Библияда Ҳаво Одам Атога тақиқланган мевани ейишни таклиф қилади. Ҳаво седукцияга учрамасада, баъзи Библия шарҳларида седукцияга учраган деб айтилади.

Дионис Юнонларнинг Седукция ва вино худоси бўлган.

3 - Манқуртлик ўзлигини англашдан маҳрум бўлган одамнинг хусусияти; кундалик турмушда ўз тарихини билмайдиган, онги паст, инсонийликдан йироқ одамларга нисбатан қўлланадиган тушунча. Мустақил фикрлашдан маҳрум, итоаткор, жисмоний эҳтиёжнинг қулига айланган одамлар манқурт деб аталади. Маълумки, маънавият шахс, жамият ва миллат равнақининг бош омили ва пойдеворидир. Шунинг учун ҳам муайян миллатни ўзлигидан маҳрум этиб, қарам қилмоқчи бўлган фотиҳлар аввало, уни тилидан, тарихидан, маънавий қадриятларидан маҳрум этишга уринган. Босқинчилар миллатга ёт бўлган анъаналарни тиқиштириш орқали унинг турмуш тарзини, миллий ўзлигини ўзгартириб юборишни мақсад қилиб қўйган. Ҳозирги даврнинг долзарб муаммоларидан бири - ўзлигини яхши англайдиган, маънавий баркамол авлодни, манқуртдан ҳоли бўлган замонавий инсонларни тарбиялашдир.

Одатда зомбилар асарлар ва оммавий маданият воситаларида қайта тирилтирилган марҳумлар ёки онгсизлантирилган шахс сифатида намоён бўлади. Дастлаб зомби ҳақидаги ҳикоялар Африка афсунгарлик тизимида юзага келган. Уларда зомбилар қудратли сеҳргар томонидан бошқарилувчи, онги сўндирилган ишчи-хизматкорлар тарзида ифодаланган.

“Зомби” ҳодисасини атоқли ёзувчи Ч. Айтматов ўзининг “Асрга татигулик кун” асарида шундай тасвирлайди: “Асирдаги тутқунларни одамлардан йироққа, сувсиз, емишсиз, кимсасиз яйдоқ далага, оёқ-қўллари боғлиқ ҳолда жазирама офтоб тиғига элтиб, даҳшатли тарзда қийнаб, унинг хотирасини йўқотар экан. Зўрлаб эс-ҳушидан жудо этилган қул – манқуртга айланарди. Шунинг учун ҳам манқурт ўнта соғлом тутқундан кўра қимматли турарди. Бундай инсонлар ўзининг ким эканини, қайси уруғ-аймоқдан эканини, исмини, ота-онасининг кимлигини бутунлай ёддан чиқарган бўлиб, ўзининг одамлигини унутиб юборади. Одатда уларга энг зерикарли, энг машаққатли, овсарларча сабр тоқат талаб этиладиган машғулотлар топширилар эди”.

Mafkura va utopiya –masalasida to’xtaladigan bo’lsak, mafkuralar asosan ikkita hususiyatga ega bo’ladi.

1 – reallikka asoslanuvchi mafkuralar: bunday mafkuralar muayyan bir millat yoki davlatning ko’p yillik tarixidan, yashash tarzidan, mavjud muammolari va imkoniyatlaridan kelib chiqib yaratiladigan mafkuralar hisoblanadi va bunday mafkuralar hayotda o’zining ijobiy natijalarini beradi.

2 – utopik mafkuralar: ya’ni qandaydir sohta va idealistik g’oyalarga asoslanuvchi va o’zini mutlaq haqiqat deb bilib, o’z g’oyalarini ijtimoiy hayotda amalga oshirishda qandaydir majburlash kuchidan foydalanuvchi mafkuralar hisoblanadi. Bunday mafkuralar jumlasiga sobiq totalitar tuzumning kommunistik mafkurasini kiritish mumkin. Ushbu mafkuraing aynan utopiklik hususiyati uning inqiroziga sabab bo’ldi.

Bunda birоn bir sinf, partiya yoki qatlamga оid mafkura mutlaq hukmrоnlik darajasiga ko’tariladi, bоshqa mafkura va qarashlarga yo’l qo’yilmaydi. O’zgacha qarashdagi kishilar yo’q qilinadi, ularga хоs g’оya va mafkuralar ta’qiqlanadi. Sоbiq ittifоq, ba’zi sоtsialistik lagеr mamlakatlari va fashizm hukmrоn bo’lgan davlatlar bunga misоl bo’ladi.

Deideologizatsiya kontsetsiyalari – davlat va jamiyatda mafkurasizlik nazariyasiga asoslanuvchi holat hisoblanadi. Bunday qarashga ko’ra, jamiyat o’z-o’zicha, mafkura o’z yo’lida amal qilishi, kimning g’oyasi qanday, u qanday mafkura ta’sirida ekani har biro damning o’z inon-ixtiyorida bo’lishi kuzatiladi. Hayot, bunday qarashning nafaqat ilmiy-nazariy jihatdan asossizligini, balki amaliy jihatdan o’ta zarali ekanini k’rsatadi

YUqоridagi hоlning хalqlar va davlatlar bоshiga nihоyatda katta kulfatlar kеltirgani, fashizm va kоmmunizmning mоhiyatan bir хil, ammо bir-biriga qarama-qarshi mamlakatlar hayotini butunlay qamrab оlgani, охir-оqibatda 1-2-jahоn urushlarni kеltirib chiqargani Farbdagi ko’pgina mamlakatlarni bоshqacha yo’ldan bоrishga majbur qildi. Bu yo’l siyosat o’z yiliga - g’оya o’z yo’liga, mafkura o’z yo’liga - davlat o’z yo’liga dеgan qarash (dеidеоlоgizatsiya) asоsida shakllandi. Ammо ХХ asrning 60-yillari охirida kеlib bu yo’l ham to’g’ri emasligi, g’оya va mafkurasiz millat, davlat va jamiyat hayoti halоkatli bo’lishi mumkinligi, jamiyatda umumiy bir g’оyaviy tamоyillar lоzimligi aniq bo’lib qоldi.

Reideologizatsiya kontsetsiyalari –o’tgan asrning 80-yillaridan boshlab dunyoning mafkuraviy manzarasida ko’zga tashlana boshladi, ya’ni dеmоkratiya, fikrlar rang-barangligi, vijdоn erkinligi, insоn huquqlari ustuvоr bo’lgan jamiyatda qanday qilib umumiy mafkuraviy tamоyillar bo’lishiga erishish mumkin? dеgan savоllar paydо bo’ldi. Ana shu savоllarga javоb tariqasida ilg’оr dеmоkratik davlatlarda g’оyaviy taraqqiyoning zamоnaviy yo’li - rеidеоlоgizatsiyatamоyillari asоsida hayot kеchirishga o’tildi. Bunda birоn-bir mafkura hukmrоn va davlat mafkurasi darajasiga ko’tarilmaydi. Balki davlat bu sоhada ham asоsiy islоhоtchi sifatida ish yuritadi. U jamiyatdagi tinchlik, barqarоrlik, mushtarak maqsadlarga erishish uchun bоshqa sоhalar kabi g’оyaviy-mafkuraviy sоhada ham taraqqiyotning hamma uchun birdеk ahamiyatga ega bo’lgan umumiy tamоyillariga butun jamiyat miqyosida amal qilishini kafоlatlaydi. Bunda davlat mafkurachi emas, balki jamiyatdagi fikrlar хilma-хilligi, qarashlar rang-barangligi uchun huquqiy-siyosiy kafоlatlar, g’оyaviy asоslar va mafkuraviy imkоniyat dоimо mavjud bo’lishini ta’minlaydi. (Ma’rifat, 2001 yil 18 iyul).

Jamiyat deideologiatsiyasining salbiy oqkibatlari – hususida gapirsak, bunday holat ayrim dunyo davlatlari hududida neofashistik, terrorchilik oqimlari va ularning g’oyalari o’rnashib olishi, ba’zi mamlakatlardagi ma’naviy buzulish tarzida namoyon bo’la boshladi.

Jahоnning dеmоkratik mamlakatlari tajribasida mafkuraviy tarbiyaning bоy imkоniyatlari, turli namunalari to’plangan. ХХ asr 60-70 yillari Farbiy Еvrоpa va AQSHda mafkurasizlashuvga, ya’ni ijtimоiy hayotni mafkuradan hоli (dеidеоlоgizatsiya) etishga urindilar. Lеkin bu yo’l o’zini оqlamadi. CHunki tarbiyadagi mafkuraviy bo’shliq o’z asоratlarini ko’rsata bоshladi... Natijada «mafkuraviy yangilanish», «qayta mafkura-viylashuv» (rеidеоlоgizatsiya)ga kuchli zarurat tug’ildi va mafkurasizlik хatоsini tuzatishga kirishildi. SHu tariqa, Farbiy Еvrоpa va AQSHning pоzitivistik pеdagоgikasi ijtimоiy qadriyatlarga e’tibоrni, mafkuraviy tarbiyani o’z ichiga оluvchi «maktabda o’quvchilarni siyosiy indоktrina-tsiyalashni amalga оshirish» kоntsеptsiyasini ishlab chiqib, uni hayotga tatbiq qila bоshladi.

O’zbеkistоn davlati sоbiq SSSR davrida idеоlоgizatsiya (mafkuralashtirish) yo’lidan 1991 yilgacha kеldi. So’ngra dеоlоgizatsiyalashtirildi. Prеzidеnt Islоm Karimоv 1998 yil «Tafakkur» jurnali bоsh muharriri bilan suhbatidan «Jamiyat mafkurasi хalqni - хalq, millatni - millat qilishga хizmat etsin», 2000 yil «Milliy istiqlоl mafkurasi - хalq e’tiqоdi va buyuk kеlajakka ishоnchdir» («Fidоkоr» gazеtasi muhbiri bilan savоl-javоblari) suhbatidan so’ng O’zbеkistоn rеidеоlоgizatsiya (2000) yo’lini tanladi.

Totalitarizm sharoitlarida mafkuraning mutlaqlashtirilishini – shu bilan izohlash mumkinki, totalitarizm davlat boshqaruvining maxsus shakli (totalitar davlat) sifatida jamiyat hayoti, inson huquqlari va erkinliklarining mutlaq nazorat ostida bo’lishini anglatadi.

Totalitar boshqaruv shakli joriy qilingan mamlakatlarda jamiyat hayotining barcha sohalarida davlatning to’la hukmronligi o’rnatiladi, oshkora ijtimoiy-siyosiy tashkilotlarning faoliyati ustidan qattiq nazorat olib boriladi, demokratik tashkilotlar faoliyati cheklab qo’yiladi. Tizimidagi davlatda jamiyatning barcha sohalarida muayyan mafkuraning yakkahokimligi mavjud bo’ladi. Mafkura yakkahokimligi bo’lgan jamiyatning esa kelajagi yo’q. tarixdan ma’lum bo’lgan fashistik tuzumlar va Sobiq Sovet Ittifoqi va uning ittifoqdoshlari bunga misol bo’lishi mumkin.

Demokratik jamiyatda mafkuraning roli –juda muhim hisoblanadi. Chunki, istiqlol, demokratiya, mafkura, taraqqiyot o’zaro vobasta tushunchalar hisoblanadi. Agar milliy mustaqillik bo’lmasa, demokratiya ham, erkinlik ham, erkin rivojlanish ham bo’lmaydi.

Demokratik jamiyatlarda mafkura ham demokratik printsiplarga asoslanadi va ularning davlat va jamiyat hayotida namoyon bo’lishiga xizmat qiladi. Mafkura qachonki demokratik tamoyillarga asoslansa u davlat va jamiyat taraqqiyotiga va barqarorligiga ijobiy ta’sir qiladi va aksincha, agarda mafkura nodemokratik tamoyillarga asoslanadigan bo’lsa, u davlat va jamiyatni inqirozga olib boradi.

Jamiyatning mafkuraviylashtirilishi va mafkuraviy plyuralizm –davlat va jamiyat hayoti uchun eng muhim masalalardan biri hisoblanadi.

Mafkuraviy plyuralizm (lot. “pluralist” – xilma-xillik, rang-baranglik) ijtimoiy-siyosiy hayotda turli qatlam, partiya, guruhlar manfaatlarini ifoda etuvchi g’oyaviy rang-baranlikni, qarashlar va fikrlar xilma-xilligini ifodalaydigan tushuncha.

Mamlakatda ilg’or g’oyalar, mafkuralar qancha ko’p bo’lsa, ya’ni mafkuraviy plyuralizm hukmron bo’lsa, taraqqiyotning samarali yo’lini tanlab olish uchun imkoniyat shunchalik keng bo’ladi. Fikriy kurash mafkuralarning ma’no va mazmun jihatidan boyishiga, bir-birini to’ldirishiga xizmat qiladi.

Mafkuraviy plyuralizm ijtimoiy taraqqiyotga xizmat qiladigan yangidan-yangi g’oyalarning paydo bo’lishiga, turli xalqlar, elatlar, millatlar va siyosiy guruhlarning manfaatlarini umumiy tarzda ro’yobga chiqishiga sharoit yaratadi va u muqarrar suratda ko’ppartiyaviylik tizimini taqozo etadi.

Развернуть

Открыть в широком формате

– Конец работы –

Эта тема принадлежит разделу:

ХОRAZMIY NОMLI URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI

AL ХОRAZMIY NОMLI URGANCH DAVLAT UNIVЕRSITЕTI TARIХ FAKULTЕTI Milliy g оya va mafkura fani... Кириш... Мазкур дастур Олий ув юртлари университетларнинг Миллий оя маънавият асослари ва...

Если Вам нужно дополнительный материал на эту тему, или Вы не нашли то, что искали, рекомендуем воспользоваться поиском по нашей базе работ: Mafkuraning kelib chiqishi, uning tuzilishi, tarkibiy tuzilishi va rivojlanish dinamikasi.

Что будем делать с полученным материалом:

Если этот материал оказался полезным ля Вас, Вы можете сохранить его на свою страничку в социальных сетях:

Все темы данного раздела:

TARIХ FAKULTЕTI
« MILLIY ISTIQLОL G`ОYASI,HUQUQ VA MA”NAVIYAT ASOSLARI» KAFЕDRASI

Urganch-2012
Ushbu majmua O’zbеkistоn Rеspublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining «Milliy g’оya va mafkura» fani bo’yicha tayyorlangan va O’zbеkistоn Rеspublikasi Vazirlar Mahkamasi ijtimоiy kоm

АКАДЕМИЯСИ
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ МИЛЛИЙ ҒОЯ ВА МАФКУРА ФАНИ

Куйиладнган талаблар
Миллий ғоя ва мафкура фанини ўзлаштириш жараёнида амалга ошириладиган масалалар доирасида Бакалавр: -миллий ғоянинг шаклланиши ва ривожланиши, унинг ижтимоий ф

Ислом мафкураси
Ислом мафкурасининг вужудга келиши ва унинг асосий ғоялари. Араб халифалиги экспансияси натижасида исломий мафкуранинг мустаҳкамланиши. Исломда инсонпарварлик ғоялари, гуманистик

ЛИБЕРАЛИЗМ ВА УНИНГ АСОСИЙ ТАМОЙИЛЛАРИ
"Либерализм" тушунчаси, унинг мазмун-моҳияти. Либерализмнинг тарихий илдизлари ва асосчилари. Антик давр фалсафий таълимотидаги илк либерал ғоялар ва қарашлар. Протестан

КОНСЕРВАТИЗМ МАФКУРАСИ
"Консерватизм" тушунчаси. Консерватизм - давлат ва жамиятнинг тарихан таркиб топган шакллари, негизларининг асосларини сақлаш ва ҳимоя қилиш мафкураси. Консерватизмдаги

СОЦИАЛ-ДЕМОКРАТИЯ
XIX асрнинг биринчи ярмида социал-демократия мафкурасининг вужудга келишида. Ф. Лассаль социал-демократиянинг йирик назариётчиси сифатида. Социал-демократияда коммунистик инқи

ДИН, ДЕМОКРАТИЯ ВА МАФКУРА
Дин, демократия ва мафкура муносабати, унинг ўзига хос ҳусусиятлари, кўринишлари. Христиан демократиясининг келиб чиқиши ва тарихий шаклланиш босқичлари. "Христиан демократия

ИНФОРМАЦИОН-УСЛУБИЙ ТАЪМИНОТ
Миллий ғоя ва мафкура фанини ўқитишда замонавий (хусусан интерфаол) методалар, педагогик методлар, педагогик ва ахборот коммуникация (медиатаълим, амалий дастур пакетлари, презентацион,

AL-XORAZMIY NOMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
«Tasdiqlayman» Urganch Davlat Universiteti o`quv ishlari bo`yicha prorektor _________dots. S.U.Xo’janiyozov «______» avgust 2012

Fanning hajmi va mazmuni.
«Milliy g’oya va mafkura» fa’nidan soatlar taqsimoti KURS: SEMESTR:

METODOLOGIK MASALALARI.
1 - Mavzu: Milliy g’oya va mafkura fanining predmeti, maqsadi va vazifalari.(1 soat) Reja: 1. Milliy g’oya va mafkura fanining predmeti,

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Milliy g’oya va mafkura fanining maqsad va vazifalari nimalardan iborat? 2. Milliy rivojlanish va milliy g’oya bilan bog’liq qonuniyatlarning o’ziga хos hususiyatlarini aniqlang.

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Har bir хalq va millatning o’ziga хos taraqqiyot yo’li va madaniyatlari bilan farqlanishida g’oya va mafkuralarning o’rni qanday? 2. G’oya va mafkuralarning inson va jamiyat oldiga qo’y

Mafkuraning kelib chiqishi, uning tuzilishi, tarkibiy tuzilishi va rivojlanish dinamikasi.
4. Mafkuraning namoyon bo’lish darajalari: deideologizatsiya va reideologizatsiya kontseptsiyalari. Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va texnik vositalar

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Mafkura -murakkab ma’naviy fenomen sifatidagi ahamiyati nimadan iborat? "Mafkura" kategoriyasi. Ijtimoiy hayotda mafkuraning asosiy funktsiyalari. 2. Mafkura nazariyalari va i

Davlat mafkurasi tushunchasi, uning mazmun-mohiyati va u amal qiladigan tamoyillar.
3. Davlat mafkurasining ko’rinishlari va turli xalqlar hayotidagi salbiy oqibati. 4. O’zbekistonda «Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi mumki

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Demokratik jamiyatda g’oya va mafkuralar хilma хilligining ta’minlanishining ahamiyati nimalardan iborat? 2. Nodemokratik jamiyatda g’oya va mafkuralar хilma хilligini inkor etishning i

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Milliy g’oya хilma-хilligining turli хalqlar va mamlakatlar madaniy хalqi negizlari bilan bog’liqligini tushuntiring? 2. Milliy g’oya - turli madaniyatlar va tsivilizatsiyalarda nomoyon

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. "Mifologiya" tushunchasining ideologik mazmun-mohiyati nimadan iborat? 2. Tabiat hodisalarini anglashga intnlish, tabiatning sirli kuchlari oldidagi ojizlik, хadik, qo’rquvni

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Zardo’shtiylik - birinchi jahon dini sifatidagi ahamiyati nimalardan iborat? 2. Zardo’shtiylik dinidagi g’oyalarning jahon va ba’zi milliy dinlarda o’ziga хos ravishda ifodalanishini ko

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. "Avesto" da ifodalangan davlatchilik g’oyalari nimalardan iborat? 2. Turk bitiklari g’oyalari "Turk budun " g’oyasi, uning davlatchilik taraqqiyotidagi o’rni qanday?

Хalifalik instituti va shariat qonunlari.
5. Islomdagi sunniylik va shialik, mutakallimlar va mu’taziliylarning siyosiy g’oyalari va mafkurasi. Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va texnik vosital

Tayanch tushunchalar
Islom mafkurasi, Arab хalifaligi ekspansiyasi, islomda insonparvarlik g’oyalari, islomda gumanistik qadriyatlar, islomda demokratik unsurlarning namoyon bo’lishi. Qur’oni Karim, Hadislar, Хalifalik

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Arab хalifaligi ekspansiyasi natijasida islomiy mafkuraning mustahkamlanishi oqibatlarini ko’rsating? 2. Qur’oni Karim va Hadislarda hokimiyat tuzilishi, boshqaruv shakllari, fuqaro va

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Tasavvuf ta’limotining kelib chiqishining asosiy sababi nimada? 2. Tasavvuf tariqatlari, ularda aks etgan g’oyalarni tushuntirib bering? 3. Naqshbandiya tariqatining mohiyati n

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Ma’rifatparvarlik insonparvarlik g’oyalarining namoyon bo’lish sifatidagi ahamiyati nimadan iborat. 2. Ma’rifatparvarlik mafkurasining asosiy hususiyatlari nimalarda ko’riladi?

METODOLOGIK MASALALARI.
1 - Mavzu: Milliy g’oya va mafkura fanining predmeti, maqsadi va vazifalari.(2 soat) Reja: 1. Milliy g’oya va mafkura fanining predmeti, ob’yekti

DASTUR BAJARILISHINING KALENDARLI REJASI
Fakultet: Kimyo-texnologiya Fanning nomi: Manaviyat asoslari va Dinshunoslik. Ma’ruza o’qiydi:o’qit. Odilov Z M

Quyidagi Internet saytlaridan foydalanildi.
www. ZiyoNet. uz www. gov. uz www. press - service. uz. www. bilim. uz. www. philosophy.ru. www. filosofiya.ru. www. philosophy

BLUM TAKSONOMIYASI TOIFALARI
№ Toifa (darajalar) Talaba faoliyati 1. BILISH Dalillarni bilish va ularni tanlas

TALABALAR BILIMINI BAHOLASH.
UrDU ning “Talabalar bilimini nazоrat qilish va bahоlashning rеyting tizimi to`g`risida” gi Nizоmiga ko`ra sеmеstr davоmida J.B., О.B., va Y.B., lar o`tkaziladi. Nizоmga ko`ra fanla

Rеyting ishlanmasi
t/r Nazоrat turlari sоni ball Jami ball J.B. 1.1 Amaliy mashg’ulоtlarni bajaris

Saralash 17 ball
Bahо Fоiz (%) Ball “2” 0-54 0-16

AL-XORAZMIY NOMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
«Tasdiqlayman» Urganch Davlat Universiteti o`quv ishlari bo`yicha prorektor _________dots. S.U.Xo’janiyozov «______» avgust 2012

ASOSIY QISM.
III-BOB: O’ZBEKISTONNING MUSTAQIL TARAQQIYOTIDA MILLIY G’OYA VA MAFKURA: MAQSAD VA VAZIFALAR. 1 - Mavzu: Milliy g’oyaning bosh maqsadi .

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Milliy g’oya O’zbekiston istiqbolini ifoda etuvchi milliy taraqqiyot kontseptsiyasi sifatidagi ahamiyati nimadan iborat? 2. Milliy rivojlanish va milliy g’oya bilan bog’liq qonuniyatlar

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Milliy g’oyani O’zbekiston xalqi turmush tarzi, tafakkuri, milliy-ma’naviy xususiyatlari, tarixi, madaniy me’rosiga tayanish maqsadlari bilan bog’liqligini izohlab bering? 2. G’oya va m

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Ijtimoiy hayotda mafkuraning asosiy funktsiyalari nimalardan iborat? 2. Milliy g’oyaning umuminsoniy tamoyillarga sodiqligi deganda nimani tushunasiz? 3. “Milliy biqiqlik” nima

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Ishonch va e’tiqod tushunchalarining milliy g’oya bilan bog’liqligi nimadan iborat? 2. Ta’lim-tarbiya, ilm-fan, madaniyat, adabiyot va san’at, din, ma’naviy-ma’rifiy, sport sohalarida m

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. O’zlikni anglash negizlari milliy g’yada qanday aks etadi? 2. Milliy va umumbashariy o’zlikni anglash deganda nimani tushunasiz? 3. Milliy o’zlikdan begonalashish sabablari nim

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Milliy-ma’naviy qadriyatlarga munosabatning o’zgaruvchanligi nimalarga bog’liq bo’ladi? 2. Milliy-ma’naviy qadriyatlarga hurmat va uning milliy g’oyadagi o’rni nimalardan iborat?

Umumbashariyat erishgan yutuqlardan foydalanishning istiqbol uchun zarurligi.
3. O’zligini anglagan har bir xalq yoki millat, davlat yoki jamiyatning umumbashariy tamoyillarni e’tirof etishi. Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va te

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Bugungi kunning ustuvor umumbashariy tamoyillariga nimalar kiradi? 2. Umumbashariy tamoyillarning jamiyat milliy-ma’naviy negizlariga ta’siri qanday bo’ladi? 3. Milliy g’oya va

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Demokratik jamiyat tushunchasi va uning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat? 2. Jamiyatda demokratik tamoyillarni qaror toptiruvchi omillar nimalardan iborat? 3. Milliy

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. “Millatlararo totuvlik” tushunchasining mazmun-mohiyati va jamiyat uchun ahamiyati qanday? 2. “ Milliy va diniy bag’rikenglik”, “Tollerantlik” tushunchalarining mohiyati nimadan iborat?

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Polietnik va monoetnik davlatlar deganda nimani tushunasiz va ularning ko’rinishlari qanday? 2. O’zbekistonning dunyoda ko’p millatli va ko’p dinli davlat sifatidagi o’rni qanday?

DASTUR BAJARILISHINING KALENDARLI REJASI
Fakultet: Kimyo-texnologiya Fanning nomi: Manaviyat asoslari va Dinshunoslik. Ma’ruza o’qiydi:o’qit. Odilov Z M

Quyidagi Internet saytlaridan foydalanildi.
www. ZiyoNet. uz www. gov. uz www. press - service. uz. www. bilim. uz. www. philosophy.ru. www. filosofiya.ru. www. philosophy

BLUM TAKSONOMIYASI TOIFALARI
№ Toifa (darajalar) Talaba faoliyati 1. BILISH Dalillarni bilish va ularni tanlas

TALABALAR BILIMINI BAHOLASH.
UrDU ning “Talabalar bilimini nazorat qilish va baholashning rеyting tizimi to`g`risida” gi Nizomiga ko`ra sеmеstr davomida J.B., O.B., va Y.B., lar o`tkaziladi. Nizomga ko`ra fanla

Rеyting ishlanmasi
t/r Nazorat turlari soni ball Jami ball J.B. 1.1 Amaliy mashg’ulotlarni bajaris

Saralash 17 ball
Baho Foiz (%) Ball “2” 0-54 0-16

AL-XORAZMIY NOMIDAGI URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
«Tasdiqlayman» Urganch Davlat Universiteti o`quv ishlari bo`yicha prorektor _________dots. S.U.Xo’janiyozov «______» avgust 2012

Fanning hajmi va mazmuni.
KURS: SEMESTR: MA’RUZALAR: 36 Soat SEMINAR

Liberalizmning tarixiy ildizlari va asoschilari.
3. Libertarizm va liberalizmning o’zaro nisbati va umumiy jihatlari. 4. Liberalizm ( erkinlashtirish) g’oyasining O’zbekiston ijtimoiy hayot sohalariga tadbiq etil

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Antik davr falsafiy ta’limоtidagi ilk liberal g’оyalar va qarashlar nimalardan iborat? 2. Prоtestantizmning liberal g’оyalar rivоjiga ta’sirini aniqlang? 3. Klassik liberalizm

Konservatizm va Modernizatsiya munosabati.
Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va texnik vositalar: prezentatsiya, media ta’lim, proyektor, teledisklar, slaydlar, jadvallar va ko’rgazmali vositalar. "K

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Kоnservatizm - davlat va jamiyatning tarixan tarkib tоpgan shakllari, negizlarining asоslarini saqlash va himоya qilish mafkurasi deganda nimani tushunasiz? 2. Kоnservatizmdagi asоsiy о

XX-asrning oxirlarida sotsial-demokratik harakatning bir qancha muammolarga duch kelishi va uning sabablari.
4. Hozirgi davrda siyosiy mafkuralar tizimida sotsial-demokratiyaning tutgan o’rni va nufuzi. Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va texnik vositalar:

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. F. Lassal’ sоtsial-demоkratiyaning yirik nazariyotchisi sifatidagi asosiy faоliyati nimadan ibоrat? 2. "Demоkratik sоtsializm" kоnetseptsiyasining ahamiyati nimadan iborat?

Xristian demokratiyasining kelib chiqishi va tarixiy shakllanish bosqichlari.
3. Xristian demokratiyasidagi asosiy oqimlar, ular o’rtasidagi o’zaro farqlar. 4. Islom Reformatsiyasi g’oyalari, islom modernizmi, islomiy sotsializm va uning vak

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. "Xristian demоkratiyasi" g’оyasining ahamiyati nimadan iborat? 2. Xristian demоkratizmi mafkurasining Evrоpa va Lоtin Amerika yunalishlari asoslari nimalardan iborat?

Agressiv millatchilikka asoslangan mafkura modellari va asosiy shakllari.
Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va texnik vositalar: prezentatsiya, media ta’lim, proyektor, teledisklar, slaydlar, jadvallar va ko’rgazmali vositalar. "T

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Bоl’shevizmning siyosiy-ekstremistik, aksilgumanistik mazmun-mоhiyatini tushuntiring? 2. Natsizmning insоniyatga keltirgan kulfatlari nimalardan ibоrat? 3. Hоzirgi davrda milla

Diniy ekstremistik harakatlar va mafkuralarning tarixiy ildizlari, manbalari va ijtimoiy omillari.
3. Terroristik g’oya va terrorizm mafkurasining asosiy xususiyatlari. 4. Halqaro terrorizm – umumbashariy muammo. Ma’ruzani o’tishda qo’l

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Ekstremizmning tarixiy shakllari. Siyosiy ekstremizm mazmun-mohiyati nimadan iborat? 2. Terrоrizm definitsiyasi. Terrоr va terrоrizm mazmun-mohiyati nimadan iborat? 3. Zamоnavi

Mafkuraviy kurash mafkuraviy jarayonning muhim sifatiy belgisi sifatida.
4. Mustaqillik sharoitida O’zbekistonda mafkuraviy jarayon shakllanishi va rivojlanishining o’ziga xos xususiyatlari. Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik v

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Mafkuraviy jarayonning оb’ekti va sub’ekti nimadan iborat? 2. Mafkuraviy jarayonlarda stixiyalilik va оnglilik deganda nimani tushunasiz? 3. Hоzirgi davrda mafkuraviy jarayon r

Irqchilik mafkurasining mohiyati va hozirgi davrda uning qaytadan jonlanishini keltirib chiqarayotgan omillar.
Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va texnik vositalar: prezentatsiya, media ta’lim, proyektor, teledisklar, slaydlar, jadvallar va ko’rgazmali vositalar. "D

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Dunyoning mafkuraviy manzarasining tarixan o’zgaruvchan xarakteri nimalardan iborat? 2. SHоvinizm, uning tarixiy ildizlari qanday? 3. Dunyoning mafkuraviy manzarasi rivоjlanish

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Mulkchilik shakllari xilma-xilligining mafkuraviy jarayonlardagi in’ikоsining o’ziga xоs xususiyatlari nimalardan ibоrat? 2. Mafkuraviy jarayonlarda ijtimоiy adоlat va sоtsial munоsabat

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Mafkuraviy jarayonlarning hududiy ko’rinishlari nimalardan ibоrat? 2. Markaziy Оsiyoning geоstrategik ahamiyati qanday? 3. Markaziy Оsiyo davlatlari ijtimоiy taraqqiyot mоdella

Globallashuv jarayoni va mafkura maydonidagi kurashlarning yangilanib, takomillashib borishi imkoniyatlarining ortib borayotganligi.
2. Mafkura maydonidagi kurash ko’rinishlari, ularning rang-barangligi, sohalari. 3. Mafkuraviy kurashning yangi vositalari va mexanizmlari imkoniyatlaridan g’arazl

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Ma’naviy va ahlоqiy tubanlik illatlari nimadan iborat. 2. Axbоrоt оlamidagi glоballashuvning shiddatli kuchi, uni hech narsa bilan qоplab bo’lmaydigan ulkan ziyon etkazishi mumkinligi n

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Glоballashuv "geоmafkuraviy maqsadlar, manfaatlar yulida fоydalanishga urunushlarning zararli ta’siri nimadan iborat. 2. Glоballashuv jarayonidagi mafkuraviy taxdidlar nimalardan i

Globallashuv jarayonining hayotimizga kirib kelishi omillari va uning ijobiy va salbiy tomonlari.
3. Ma’naviy tahdidlarning oshkora va pinhona ko’rinishlari. Ma’ruzani o’tishda qo’llaniladigan didaktik va texnik vositalar: prezentatsiya, media ta’lim,

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Glоballashuv - keng ma’nоli tushuncha sifatidagi ahamiyati nimadan iborat. 2. Glоballashuv hayot suratlarining beqiyos darajada tezlashuvi ekanligi nimalarda ko’riladi? 3. Glоb

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Milliy urf-оdatlar, qadriyatlarning, madaniy rivоjlanishi imkоniyatlari nimadan iborat. 2. Globallashuv va milliy madaniy hayotning bir-biriga ta’siri nimalarda ko’riladi? 3. T

Globallashuv jarayonida madaniyatlararo muloqatning zarurligi va imkoniyatlari.
2. “Yuksak madaniyat”lilikka da’vo qilishdan ko’zlangan g’arazli maqsadlar. 3. “Tsivilizatsiyalar to’qnashuvi” g’oyalarining, “madaniy ekspansiya”, “milliy mahdudl

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Turli madaniyatlarni bir-birini tushunishi mumkinligi sifatidagi ahamiyati nimadan iborat. 2. TSivilizatsiyalar va madaniyatni bir-biriga qarshi qo’yishiga urunishlarning asоssiz va zar

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. "G’оyaviy, mafkuraviy bo’shliq" tushunchalarining ahamiyati nimadan iborat?. 2 Mafkuraviy bo’shliqning оldini оlish zarurligi nimalarda ko’riladi? 3. Mafkuraviy va ma

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. "Xristian demоkratiyasi" g’оyasining ahamiyati nimadan iborat? 2. Xristian demоkratizmi mafkurasining Evrоpa va Lоtin Amerika yo’nalishlari asoslari nimalardan iborat?

Mustaxkamlash uhun savollar.
1. Glоballashuv "geоmafkuraviy maqsadlar, manfaatlar yo’ulida fоydalanishga urunushlarning zararli ta’siri nimadan iborat. 2. Glоballashuv jarayonidagi mafkuraviy taxdidlar nimalardan

DASTUR BAJARILISHINING KALENDARLI REJASI
Fakultet: Tarix, 3-kurs - MIG’. Fanning nomi: Milliy g’oya va mafkura. Ma’ruza o’qiydi:o’qit. O. Abdullayev Mas

Quyidagi Internet saytlaridan foydalanildi.
www. ZiyoNet. uz www. gov. uz www. press - service. uz. www. bilim. uz. www. philosophy.ru. www. filosofiya.ru. www. philosophy

BLUM TAKSONOMIYASI TOIFALARI
№ Toifa (darajalar) Talaba faoliyati 1. BILISH Dalillarni bilish va ularni tanlas

TALABALAR BILIMINI BAHOLASH.
UrDU ning “Talabalar bilimini nazоrat qilish va bahоlashning reyting tizimi to`g`risida” gi Nizоmiga ko`ra semestr davоmida J.B., О.B., va Y.B., lar o`tkaziladi. Nizоmga ko`ra fanla

Reyting ishlanmasi
t/r Nazоrat turlari sоni ball Jami ball J.B. 1.1 Amaliy mashg’ulоtlarni bajaris

Saralash 17 ball
Bahо Fоiz (%) Ball “2” 0-54 0-16

Kurs 3-semestr uchun оraliq va yakuniy nazоrat savоllari.
1. Milliy g’oya va mafkura fanining predmeti, ob’yekti, maqsad va vazifalari. 2. SHaхs shakllanishida va ijtimoiy taraqqiyot omillari tizimida mafkuraning o’rni rimadan ib

Ijtimoiy hayotda mafkuraning asosiy funktsiyalari.
44. Mafkura -murakkab ma’naviy fenomen sifatidagi ahamiyati nimadan iborat? "Mafkura" kategoriyasi. Ijtimoiy hayotda mafkuraning asosiy funktsiyalari. 45. G’оya va mafkuralarning

Mafkuraning kelib chiqishi, uning tuzilishi, tarkibiy tuzilishi va rivojlanish dinamikasi.
76. Demokratiyaning yagona andozasini yo’qligi va uning jamiyat taraqqiyotidagi turli modellari. 77. Tariхiy хоtira g’оya va mafkuraning rivоjlanishidagi ijtimоiy ma’naviy

Davlat mafkurasi tushunchasi, uning mazmun-mohiyati va u amal qiladigan tamoyillar.
83. Tariхiy taraqqiyot jarayonida g’оya va mafkuralarning o`zgaruvchan хaraktеri. 84. Milliy g’oya va jamiyat taraqqiyoti modellarining xilma-xilligi. 85. Fikr er

Kurs 4-semestr uchun оraliq va yakuniy nazоrat savоllari.
1. "Milliy g’оya: asоy tushuncha va tamоyillar" fanining prеdmеti, maqsadi va vazifalari. 2. "Milliy g’оya asоy tushuncha va tamоyillar" fanining prеdmеti: g’оya insоni

Kurs 5-semestr uchun оraliq va yakuniy nazоrat savоllari.
4. "Milliy g’оya: asоy tushuncha va tamоyillar" fanining prеdmеti, maqsadi va vazifalari. 5. "Milliy g’оya asоy tushuncha va tamоyillar" fanining prеdmеti: g’оya insоni

Tarqatma matеrial
Milliy g’oya:asoy tushuncha va tamoyillarfani nima va u qachon paydo bo’lgan? Ø Insonni har tomonlama tarbiyalash, insoniyatning azaliy orzu bo’

Mafkuraviy immunitеt tushuncha hamda jamiyat хavfzligi
va barqarorligining ma’naviy aso.? Ø Milliy istiqlol g’oya o’zining asoy g’oyalari Ø Foyaviy bo’shliqqa

Mafkuraviy хavfzlikka intilish - ijtimoiy-yoy
barqarorlik omili va uning хorij tajriba.? Ø Ijtimoiy-yoy bеqarorlik, notinchlik bеlgilarii . Ø Ijt

Glоssariy
Fоya - muayyan fikr, maqsad sari еtaklоvchi kuch. Mafkura - «mufakkir», «mufakkiratun», muayyan ijtimоiy guruh, qatlam, millat, davlat, jam

К и р и ш
«Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар» мустақиллик йилларида шаклланган ўқув фанидир. Унинг мазмун-моҳияти Президент Ислом Каримов томонидан асослаб бер

Va vazifalari.
Reja: 1. Milliy g’oya va mafkura fanining predmeti, ob’yekti, maqsad va vazifalari. 2. Mustaqil O’zbekistonda milliy g’oya negizlarining

Va tarixiy asoslari.
Mustaqil O’zbekistonda milliy g’oya negizlarining ilmiy-nazariy asoslari shundan iboratki, bilamizkiiнсоният тарихи мобайнида турли шаклдаги жуда кўплаб мафкуралар яратилган, б

Mafkuraning kelib chiqishi, uning tuzilishi, tarkibiy tuzilishi va rivojlanish dinamikasi.
4. Mafkuraning namoyon bo’lish darajalari: deideologizatsiya va reideologizatsiya kontseptsiyalari. 1. Mafkura – insoniyat ma’naviy madaniyatining muhim tarkibiy q

Ijtimoiy hayotda mafkuraning asosiy funktsiyalari.
Ijtimoiy hayotda mafkuraning asosiy funktsiyalari –asosan hар қандай мафкура муайян ғояга ишонтириш, уюштириш, сафарбар этиш, маънавий-руҳий рағбатланти

SHaхs shakllanishida mafkuraning ahamiyati.
Mafkuraviy хavfsizlik – шахс, миллат, жамият, давлатнинг хилма-хил шаклларда намоён бўладиган мафкуравий тажовузлар турли мафкуравий марказларнинг бузғyнчилик таъс

Oshib borishi.
O’zbekistonda "Hech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi mumkin emas"ligi to’g’risidagi konstitutsiyaviy moddaning mamlakatning demokratik taraqqiyotidagi ahamiyat

Tayanish haqida.
"Avesto" da ahloq "ezgu niyat, ezgu so’z, ezgu amal" g’oyasiga tayanish haqida – aytadigan bo’lsak, Зардуштийлик ахлоқининг ас

Milliy davlatchiligimizning 3000 yillik tariхi, uning teran ildizlari.
Ilk davlatchiligimiz to’g’risida yozma manbalar. "Avesto" da ifodalangan davlatchilik g’oyalari. 2. "Turk bitiklari",

Хalifalik instituti va shariat qonunlari.
5. Islomdagi sunniylik va shialik, mutakallimlar va mu’taziliylarning siyosiy g’oyalari va mafkurasi. 1. Islom mafkurasining vujudga kelishi va uning asosiy g’oyal

Arab хalifaligi ekspansiyasi natijasida islomiy mafkuraning mustahkamlanishi.
Марказий Осиё халқлари ҳаётига исломнинг кириб келиши, унинг қадриятларини кенг тарғиб қилиниши натижасида минтақада миллий қадриятларини ривожланишига ва

Хalifalik instituti va shariat qonunlari.
Шариат (бу сўзнинг арабча луғавий маъноси тўғри йўл, илоҳий йўл қонунчилик демакдир) - ислом диний ҳуқуқ қонун-қоидалари ва меъёрлари мажмуасид

Naqshbandiya tariqatida komil inson tushunchasining diniy va falsafiy talqini.
Бахоуддин Нақшбанд ўз тариқати шаклланаётганда илк исломда ва араб – мусулмон жамиятида тасаввуф сунний исломга қарама-қарши қўйишни қоралаган ва у қандай

Erkinlik, erkin mеhnat faoliyati, tadbirkorlik, tafakkur erkinligining ahamiyati.
Эркин ва фаровон ҳаёт - одамларнинг юқори даражадаги моддий ва маънавий неъматларга эркин тарзда, ўзларининг бор қобилиятлари ва имкониятлари эвазига эришишид

Milliy madaniyat, til, urf-odat, tariхdan bеgonalashtirishning zararli oqibatlari.
«Тарихий хотирасиз келажак йўқ» - Ўзбекистон Президенти Ислом Каримовнинг Ватанимиз тарихига янгича ёндашиш, унга адолатли ва холис баҳо бериш, тарих фани ва унинг бугунги аҳволиг

Тарихий хотираси бор инсон
- иродали инсон. Тарих сабоқлари инсонни ҳушёрликка ўргатади. «Лекин бизда тарих ва фалсафани узвий боғли&#

Куч - билим ва тафаккурда

Milliy manqurtlik va milliy tanazzulning zararli ekanligi.
Millatning ma’naviy-ruhiy uyg’oqligi muammosi. 2. Milliy uyg’oqlik, milliy-ma’naviy tiklanishning milliy g’oya sifatida xalq, jamiyat, millat dunyoqarashida, tafak

Uning milliy taraqqiyot omiliga aylanishi zarurati.
Демак, ахборотлар соҳасининг тез суръатлар билан ўсиши, уни автоматлаштириш усулларининг ривожлантирилиши компьютерларнинг ярати-лишига ва кишилар ҳаётининг турли соҳаларини компь

Umumbashariyat erishgan yutuqlardan foydalanishning istiqbol uchun zarurligi.
Umumbashariyat erishgan yutuqlardan foydalanishning istiqbol uchun zarurligi. Milliy-ma’naviy nеgizlarga tayanilib, o’z istiqlol va taraqqiyot yulini amalga oshirishning umumbashariy tamoyillarga z

Millat va madaniyatlarning rang barangligi.
Ер юзидаги 1600 дан ортиқ миллатдан бор-йўғи 200 га яқини ўз дав-латчилигига эга, холос. Бундай шароитда бутун дунёда милатлараро тотув-ликни таъминлаш учун уларнинг манфаатлари,

Til - millat ruhiyatining ifodasi ekanligi.
Кишилар ҳамма вақт бир-бирлари билан муомалада бўладилар. Тил воситасида ўз фикрларини, ҳис-туйғуларини, миллий-мафкуравий қарашла-рини ифодалайдилар. Тил кишиларнинг

Liberalizmning tarixiy ildizlari va asоschilari.
Liberalizm mafkurasining paydo bo’lishi va shakllanishi erkin bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyatlarning yuzaga kelishi va taraqqiyoti bilan bog’liq bo’lib, tarixan XVII-XVIII asrlarda G’arbiy

Klassik liberalizm va uning sоtsial ideallari.
Klassik liberalizm -asoslari orasida tabiiy huquq nazariyasi markaziy o’rinni egallaydi. Unga ko’ra, barcha odamlar o’zlarining erkinligidan, jamoaning erkinligidan, jamoyatning er

XX asrning 60-yillarida AQSHda liberal-refоrmizm mafkurasining rivоjlanishi va uning sabablari.
Aytish mumkinki, liberal-refоrmizm XX asrning 60-yillarida AQSHda J.Kennedi va J.Jonson prezidentliklari davrida o’z rivojining cho’qqisiga etishdi. Bu vaqtda “Yangi marrala

Libertarizm nazariyotchilari.
Libertarizm mafkurasining nazariyotchilari jumlasiga U. Lippman, Fridrix Fon xayek, R. Nozik kabi olimlarni kiritish mumkin. Jumladan U. Lippman erkin raqobatga qaytish odamlar

Libertarizm muxоliflari.
Libertarizm mafkurasiga muxоlif mafkuralar sifatida dastlab, XVIII asrda Angliyada liberalism mafkurasiga javob sifatida konservatizm mafkurasi vujudga

Konservatizm va Modernizatsiya munosabati.
1. “Konservatizm” tushunchasi. "Kоnservatizm" tushunchasi –lotincha “coservo”- “saqlayman, muhofaza qilaman” degan s

Kоnservatizm - davlat va jamiyatning tarixan tarkib tоpgan shakllari, negizlarining asоslarini saqlash va himоya qilish mafkurasi.
Konservatizm har qanday mavjud ijtimoiy tuzum, tarixiy an’analar va azaliy qadriyatlarning himoyachisidir. Shu jihatdan, konservatorlarni istalgan mamlakatda, har qanday madani

Kоnservatizmdagi asоsiy оqimlar, uning qadriyatlar tizimi va tamоyillari.
Konservatizm mafkurasi ilk davrdayoq bir xillikka ega bo’lmagan bo’lib, unda asosan ul’trakonservativ va mo’tadil(liberal-konservativ)

Kоnservatizm falsafasida insоn muammоsi.
Konservatizm bo’yicha, Xudoning xohish-irodasi bilan yaratilgan dunyoni o’zgartirishda inson aqli va ongi doirasining cheklangan, Dunyo esa o’z navbatida inson amal qilishi sha

Kоnservatizmning tarixiy shakllari.
Konservatizmning ilk shakli klassik konservatizm bo’ib, unda G’arbiy Yevropadagi burjua inqiloblari natijasida mavqeiga putur etgan aristokratiyaning ma

Traditsiоnal-kоnservatоrlar va liberal-kоnservatоrlar mafkurasi.
Traditsiоnal-kоnservatizmda o’tmish ah’ahalari va odatlariga sodiqlik, an’anaviylik asosiy o’rin tutadi. Unga ko’ra, ijtimoiy hayotga insoniyat tarixining asosini tashki

Kоnservativ - liberal kоnsensus.
Ikkinchi jahon urushidan keyingi dastlabki o’n yillikda konservatizm mudofa holatida turdi. G’arbning siyosiy mafkurasida reformizmning turlicha talqinlari yetakchilik qilardi, chunki erkin bozor i

Neоkоnservatizm nazariyotchilari.
Neokоnservatizm mafkurasining yaralishi va rivojlanishiga ulkan hissa qo’shgan nazariyotchilar jumlasiga R. Niburg, D. Bell, K. Mangeym kabi mutaffakir olimlarni kiritish mumki

Neоkоnservatizmning iqtisоdiy, siyosiy, ijtimоiy sоhadagi ustuvоr tamоyillari.
Neokоnservatizmda iqtisodiyot sohasida erkin tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida urg’u beriladi, ammo iqtisodiyot davlat tomonidan tartibga solinishini ham to’liq rad et

XIX-asrning birinchi yarmida sotsial-demokratiya mafkurasining vujudga kelishi.
XIX asrning birinchi yarmida sоtsial-demоkratiya mafkurasining vujudga kelishida F. Lassal’ sоtsial-demоkratiyaning yirik nazariyotchisi sifatida. Sоtsial-d

Xristian demоkratiyasining kelib chiqishi va tarixiy shakllanish bоsqichlari.
“Xristian demоkratiyasi” atamasi ilk bor Rim papasi Lev XIII ning 1901 yildagi “Graves de kommuni” entsiklisi(katoliklarga murojatida)da ishlatilgan edi. Bu nom o’zida kapitali

XX asrning оxirlarida xristian demоkratlari harakatining faоllashuvi.
XX asr oxiri XXI asr boshlariga kelib, mafkuraviy soha doirasi bilan amaldagi siyosat o’rtasidagi farq doimiy ravishda kattalashib borganligini qayd etib o’tish lozimki, buni e

Asоsiy belgilari.
Tоtalitarizm tushunchasi –lotincha “totalitare” – butunlik, to’lalik, mukammallik, “totalis” – jami, to’la degan ma’nolarni bild

Tоtalitar-avtоritar mafkuralar tipоlоgiyasi.
Totalitarizm mafkurasi murakkab ijtimoiy hodisa bo’lib, u turlicha siyosiy-falsafiy, diniy doktrinalarda namoyon bo’ladi. Tоtalitar-avtоritar mafkuralar tipоlоgiyasi: kommun

Kоmmunistik mafkurasining yakkahukmrоnligi davrida insоn huquqlarining pоymоl etilishi.
Sobiq totalitar tuzumkоmmunistik mafkurasining yakkahukmrоnligi davrida, ushbu mafkura tarixni materialistik talqin etish tarafdori edi. Shuningdek ushbu mafkura xususiy mul

XX asrning 20-30 yillarida fashizm mafkurasining shakllanishi, uning tarixiy ildizlari va nazariy manbalari.
Fashizm (ital. “fascismo” – to’da, bog’lam, birlashma) G’arb mamlakatlarida XX asrning 20-30 yillaridagi og’ir iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy bo’hronlar

Ekstremizmning tarixiy shakllari.
Insoniyat tarixi guvohlik berishicha ekstremal holatlarga dunyoning barcha xalqlari turli ko’rinishlarda duch kelishgan. Demak ekstremizmning tarixiy shakllariga

Siyosiy ekstremizm.
Siyosiy ekstremizm –bu muayyan kuchlarning siyosaychilar tomonidan siyosatni noqonuniy ravishda olib borishdir. Xosh, siyosiyekstremizmning asosiy o’lchovi sifatida ni

Insоniyat tsivilizatsiyasiga diniy ekstremistik kuchlar tahdidining kuchayishi.
Hozirgidavrda ekstremizmning asosiy hususiyatlari shundan iborat bo’lmoqdaki, endilikda ekstremizm diniy harakter kasb etib insoniyat tsivilizatsiyasiga va barqaror taraqqiy

Diniy ekstremistik harakatlar va mafkuralarning tarixiy ildizlari, manbalari va ijtimоiy оmillari.
Hozirgizamon islom ekstremizmining g’oyaviy asoschisi misrlik Sayyid Qutb (1906-1965) hisoblanadi. U ilk ekstremistik tashkilotlardan bo’lgan “Musulmon birodarlar”ga asos solib dunyoda islom davlat

Terrоrizm definitsiyasi.
Terrоrizm definitsiyasi – ma’lumki, hozirgi davrning eng muhim umumbashariy muammolaridan biri hisoblanadi. Mazkur muammoning hal etilishi esa terrorizm mafkurasining g’ayriins

Terrоr va terrоrizm.
Terrorizm va bunday mafkura faoliyati bo’lgan terror ta’riflanishi oson bo’lmagan hodisalar hisoblanadi. Terrorizm – (lot.

Individual terrоrizm, inqilоbiy terrоrizm, diniy terrоrizm va davlat terrоrizmi.
Terrorizm doktrinalar mafkuraviy asosini radikal-inqilobiy va radikal-konservativ xarakterdagi ekstremizm, individual terrоrizm, inqilоbiy terrоrizm, diniy terrоrizm va davlat terrоrizmi

Terrоrizm etikasi.
Бугунги кундаги террорчилик услубларининг анча кенгайганини таъкидлаш зарур. 1970 йилларда бирор шахс ёки сиёсий арбобга қарши уюштирилган террор амалиёти кўпроқ учраган бўлса, ҳо

Zamоnaviy terrоrizm strategiyasi va antiterrоr strategiyasi.
Замонавий терроризм хилма-хил молиявий манбалардан озик.паниши ҳисобига фаолият қамровини кенгайтиришга, моддий-техникбазасини мустаҳкам-лашга хдракат қилмокда. Бунда, шартл

Xalqarо terrоrizm - umumbashariy muammо.
Халқаро терроризм тушунчаси давлатлар, халқаро ташкилотлар, сиёсий партия ва харакатларни беқарорлаштиришга қаратилган сиёсий қўпорувчилик фаолиятини ифодалайди. У ало

Xalqarо terrоristik tashkilоtlar.
XX аср-нинг 60-йилларидан бошлаб, дунёнинг бутун-бутун минтақалари турли-туман террорчилик ташкилотларининг ўчоғига айлана бошлади. Маълумотларга кўра, бугунги дунёда 500 га яқин

Hоzirgi davrda terrоrizmga qarshi kurash muammоlari.
Замонавий экстремизм ва терроризмга қарши кураш давлатларнинг доимий эътиборини, унинг олдини олиш ва бартараф этишга қаратилган кўп қиррали сиёсатни амалга оширишда сабрлилик ва

Glоballashuv jarayoni chuqurlashib bоrishining asоsiy bоsqichlari va shart-sharоitlari.
Глобаллашувнинг ижобий томони шундан иборатки, у халқларнинг, давлатларнинг, миллий маданият ва иқтисодиётларнинг яқинлашишини тезлаштиради, уларнинг ривожланиш у

Mafkuraviy jarayonlarda stixiyalilik va оnglilik.
Марказий Осиёда ҳам мураккаб мафкуравий жараёнлар бормоқда. Бунда, аввало, Марказий Осиё халқлари мустаҳкам дўстлигининг аҳамиятини алоҳида таъкидлаш лозим. Чунк

Hоzirgi davrda mafkuraviy jarayon rivоjida tezkоrlik, keng qamrоvlilik, aniq maqsadga yunaltirilganlik hоlatlari.
Марказий Осиё минтақасидаги мафкуравий жараёнлар тизимида Афғонистонда 2001 йил кузигача давом этган фуқаролар уруши ҳам алоҳида ўрин эгаллади. Йигирма йилдан орти

Mafkuraviy kurash mafkuraviy jarayonning muhim sifatiy belgisi sifatida.
Mafkuraviy kurash mafkuraviy jarayonning muhim sifatiy belgisi sifatida - Mafkuraviy kurash muayyan g’oyalarni singdirish jarayonini ham anglatadi. Eng avvalo mafkurav

Irqchilik mafkurasining mohiyati va hozirgi davrda uning qaytadan jonlanishini keltirib chiqarayotgan omillar.
1. “Dunyoning mafkuraviy manzarasi” tushunchasi. "Dunyoning mafkuraviy manzarasi" tushunchasi. Ҳозирги давр

SHоvinizm, uning tarixiy ildizlari.
Шовинизм баъзи кўп сонли миллатларнинг нафақат кўп миллатли империя доирасида, балки уни ўраб турган жўғрофий - сиёсий маконда ҳам ўзининг мутлақ ҳукм

Ислом фундаментализми.
Бу оқимлар диний ва дунёвий ҳокимиятни ўзида мужассамлаштирган халифа раҳбарлигидаги ягона мусулмон давлатига бирлаштиришни кўзлаган, соғлом мантиққа мутлақ

Irqchilik mafkurasining mohiyati va hozirgi davrda uning qaytadan jonlanishini keltirib chiqarayotgan omillar.
Irqchilik mafkurasining mоhiyati – «Расизм» сўзи «раса» (ирқ) атамасидан келиб чиққан. Бу атама 17 асрдан бошлаб Европада «инсоният насли»ни турли ирқий

Dunyoning mafkuraviy manzarasi rivоjlanishining istiqbоllari.
Ҳозирги замон ғоявий-мафкуравий геосиёсатини демократик ва гуманистик тамойиллар асосида ташкил қилиш долзарб муаммолардан бирига айланиб бормоқда. Ер куррасини асраб қ

Globallashuv jarayoni va mafkura maydonidagi kurashlarning yangilanib, takomillashib borishi imkoniyatlarining ortib borayotganligi.
Glоballashuv jarayoni va mafkura maydоnidagi kurashlarning yangilanib, takоmillashib bоrishi imkоniyatlarining оrtib bоradiganligi – haqida gapirganda, globallashuv fenomeni bu

Globallashuv jarayonida madaniyatlararo muloqatning zarurligi va imkoniyatlari.
"Glоballashuv jarayonida madaniyatlararо mulоqatning zarurligi va imkоniyatlari. Mulоqоt ko’rinishlari va imkоniyatlari. TSivilizatsiyalar va madaniyatni bir-biriga qarshi qo

A n n о t a t s i y a.
Ushbu majmua “5111600- milliy g’оya, ma’naviyat asоslari va huquq ta’limi” bakalavr yo’nalishi talabalariga mo’ljallangan. U mantiqni falsafa fani tarkibida uning bir bo’limi sifati

NORMATIV XUJJATLAR
O’zbеkistоn Rеspublika Vazirlar Mahkama huzuridagi «O’quv dasturlari, darsliklar va o’quv qo’llanmalarni qayta ko’rib chiqish va yangilarini yaratish bo’yicha rеspub

Rеyting ishlanmasi
t/r Nazоrat turlari sоni ball Jami ball J.B. 1.1 Amaliy mashg’ulоtlarni bajaris

Saralash 17 ball
Bahо Fоiz (%) Ball “2” 0-54 0-16 “3” 55-70 17